هزارتوی گنبدهای تاریخی اصفهان/اینبار بی تدبیری به مسجد امام رسید

ناظم نیوز: میراث فرهنگی و بناهای تاریخی سال‌ها است که در مظلومیت قرار گرفته و روز به روز شرایط حفظ و حراست از گنجینه تاریخ ایران اسلامی بدتر شده است. این شرایط اسفناک برای سال‌های متمادی در اصفهان حاکم بوده و هر روز یکی از بناهای تاریخی نصف‌جهان، شهر میراث هنر اسلامی درگیر چالش‌های مدیریتی و نگهداری می‌شود.

گنبدهای تاریخی شهر اصفهان از گنبد برخی امام‌زاده‌ها نظیر امام‌زاده درب امام و برخی از بناهای سلجوقی در آستانه تخریب و نابودی قرار دارد و هیچ اراده‌ای برای مرمت و حفاظت از این آثار در شهر وجود ندارد. اما حالا چند سالی است که گستره این شرایط به آثار و گنبدهای جهانی اصفهان نیز رسیده است.

چند سال پیش ترک اول گنبد مسجد شیخ لطف‌الله مرمت شد و دو رنگ شدن آن همچنین جا نیافتادند برخی لچک‌ها مزید بر علت شد تا این مرمت با حواشی بسیاری رو به رو شود. بسیاری از کارشناسان و مرمت‌گران پیشکسوتان نسبت به این مرمت واکنش نشان دادند و قدرت و منطق نقدهای منفی بر توجیهات مسئولان مربوطه می‌چربید تا شرایط گنبد مسجد شیخ لطف الله پیچیده شود.

در حالی که حواشی مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در رسانه‌ها و در بین مخاطبان تخصصی داغ بود، زیر سایه آن گنبد مسجد امام (ره) یا همان مسجد جامع عباسی در میدان نقش جهان در حال مرمت بود، مرمتی که حدود حدود ۱۱ سال به طول انجامید و مرمتگران بسیاری بر روی آن کار کردند، گنبدی غول‌آسا و با شرایط ویژه که مرمت آن کار پیچیده و سنگینی بود.

اوایل خردادماه سال جاری بود که مسئولان اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان از اتمام عملیات مرمت گنبد مسجد امام (ره) و بازگشایی داربست‌های آن خبر دادند؛ خبری خوب برای میراث فرهنگی اصفهان که باعث می‌شد تا دو نسلی که این گنبد را بدون داربست ندیده بودند، شانس دیدن جلوه واقعی یک گنبد صفوی را داشته باشند.

اما دیری نپایید که این خبر خوب بار دیگر تبدیل به مرثیه‌ای برای میراث فرهنگی اصفهان شد. با باز شدن داربست‌ها، آرام آرام عکس‌هایی از آن منتشر شد. عکس‌هایی که در روزهای گذشته در فضای مجازی سر و صدای زیادی به پا کرد، در این عکس‌ها که مقایسه‌ای بین وضعیت پیش و پس از مرمت است، قوسی در بخشی از گنبد مشاهده می‌شود ضمن اینکه برخی از گل‌ها و لچک‌ها را نشان می‌دهد که در حین عملیات مرمت تغییر کرده است.

این عکس‌ها بسیار سریع در فضای مجازی منتشر و با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد تا این‌بار گنبد مسجد امام (ره) نقل محافل متخصصان و دغدغه‌مندان میراث فرهنگی اصفهان و ایران شود.

از نظر تمام کارشناسان بهره می‌بریم

این اتفاقات با واکنش علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان روبه‌رو شد. او گفت: تمامی دوستداران مواریث ارزشمند میراث فرهنگی این ملت بزرگ نیک می‌دانند که تمامی تلاش خود را در حد توان برای حفاظت از میراث ارزشمند ایرانیان به کار می‌بندیم و ذره‌ایی از این هدف بزرگ کوتاه نمی‌آییم. با توجه به استمرار عملیات مرمت در بناهای تاریخی و گذشت بیش از ۱۱ سال از عملیات مرمت گنبد عظیم مسجد امام، کار باز کردن داربست‌ها به تدریج در حال انجام شدن است و مرمتگران با توجه به طولانی شدن این عملیات همزمان با باز شدن داربست‌ها در حال مرمت‌های موضعی و تکمیلی هستند.

وی با بیان اینکه «معتقدم مواریث ارزشمند فرهنگی این ملت بزرگ متعلق به همگان است» تاکید کرد با تمام وجود پذیرای تمامی نظرات ارزشمند پیشکسوتان و صاحبنظران در خصوص روند مرمت ابنیه در گذشته و همچنین چگونگی انجام مرمت این میراث ارزشمند نیاکان در آینده هستیم. مرمتگران پیشکسوت و بومی اصفهان نه تنها در طی این مدت طولانی بلکه حتی هم اینک در حال انجام مرمت‌های پایانی بر روی گنبد هستند و تیمی از کارشناسان ارشد مرمت و تزئینات وابسته به آن نیز در کنار این مرمتگران در حال بررسی کارهای پایانی و همچنین آنچه که در این ۱۱ سال گذشته است، هستند.

مدیرکل میراث‌فرهنگی اصفهان همچنین از پیگیری مجدانه در خصوص بازنگری مقطعی در خصوص مرمت بخش‌های مختلف گنبد عظیم مسجد امام (ره) اصفهان هم‌زمان با بازگشایی تدریجی داربست‌های پیرامون آن خبر داد.

مرمت‌گر کاستی‌ها و اشتباهات را پذیرفته است

ایزدی تاکید کرد: ناظران و مرمتگران طرح، با باز کردن داربست‌های ضلع شمالی گنبد نیز متوجه شدند که در بخش انتهای ترک‌های پانزدهم و شانزدهم به‌ویژه در بخش رأس گنبد، اعوجاجی (ناهمواری) وجود دارد، لذا پیمانکار طرح که ازجمله مرمتگران پیشکسوت و بومی اصفهان است با پذیرفتن مسئولین امر و قبول این نکته که این بخش از گنبد نیاز به بازنگری دارد، اعلام آمادگی کرده در اسرع وقت نسبت به رفع نواقص و ایرادات این بخش اقدام‌های لازم را انجام دهد.

وی افزود: عمر مفید کاشی به‌ویژه در هوای آزاد و با توجه به تغییرات اقلیمی در اصفهان، بسیار محدود و درنهایت بین ۲۵ تا ۳۰ سال است، لذا با توجه به مرمت‌های اساسی متعدد بر روی گنبد در طی ۴۰۰ سال گذشته، هیچ‌گونه کاشی اصیل صفوی بر روی این گنبد باقی نمانده، با این وصف مرمتگران در طی این مدت ۱۱ سال، نسبت به حفظ کاشی‌های سالم متعلق به مرمت‌های دهه‌های گذشته تلاش‌های خود را به‌کاربرده و این در حالی است که حداقل در طی ۱۰۰ سال گذشته شواهدی در دست است که گنبد در طی سال‌های ۱۳۱۶، ۱۳۲۸ و به‌ویژه در دهه هشتاد خورشیدی به‌طور کامل مرمت‌شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان خاطرنشان کرد: در طی این مدت مرمتگران به‌ویژه در مرمت طرح‌های گل‌های لاله‌عباسی گنبد متوجه شدند که در مرمت‌های دهه‌های گذشته در رنگ‌بندی برخی از این گل‌ها ایراداتی وجود داشته، لذا در مرمت اخیر با نظر کارشناسان خبره رنگ‌بندی این گل‌ها بر اساس گل‌های باقیمانده از مرمت‌های قبلی به گل‌های اصلی بازگردانده شده است.

لزوم ایجاد کرسی‌های نقد مرمت

با تمام این تفاسیر تاریخ نشان داده که اشتباهات مرمتی بارها تکرار می‌شود و این اشتباهات دست خود را بر گلوی میراث فرهنگی گذاشته‌اند و بناهای تاریخی را بر لبه تیغ می‌برند. از این روی لازم است که کارگروه‌ها و گنکره‌های تخصصی نقد پیش و در حین و پس از انجام پروژه‌های مرمتی مهم انجام گیرد.

در صورت ایجاد چنین فضاهای مشورتی و اشتراکی، با بررسی طرح‌های مرمت و تجربه‌نوردی می‌توان از بسیاری از اتفاقات ناگوار جلوگیری کرد.

گفتنی است، خبرنگار ناظم نیوز در روزهای گذشته بارها برای گفت‌وگو با صاحب‌نظران پیرامون مرمت گنبد مسجد امام (ره) تلاش کرد، اما بیشتر اساتید و صاحب‌نظران سکوت را ترجیح و مصاحبه نکردند.