معضل زباله‌گردی کودکان با تغییر شکل مخازن حل نمی شود!

نایب رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با تاکید بر این که تغییر شکل مخازن به تنهایی معضل زباله گردی کودکان را حل نمی‌کند، گفت: نمی توان صرفا با تغییر شکل مخازن پسماند و قفل دار کردن آنها، مساله زباله گردی و سوء استفاده از کودکان کار در این عرصه را حل کرد، بلکه ما باید تمام فرآیندهای نادرست سیستم مدیریت پسماند تهران را اصلاح کنیم که یکی از این موارد، هوشمندسازی جمع آوری زباله خشک از مبدأ است.
معضل زباله‌گردی و بخصوص حضور کودکان زباله گرد در سطح شهر، یکی از مشهودترین آسیب های اجتماعی تهران و البته برخی از کلانشهرهای دیگر کشور است که یکی از ریشه های آن به فقدان وجود سیستم جامع جمع آوری پسماند در شهرهای بزرگ بازمی‌گردد، اما این مساله، تنها یکی از ریشه های وجود این معضل است. با وجود مسائل و مشکلات بسیار منتج به شکل‌گیری زباله‌گردی، اما معمولا متولیان مدیریت شهری پایتخت، در برنامه‌هایی که برای حذف زباله‌گردی کودکان از سطح شهر ارائه می‌کنند، تمرکز خود را روی مساله اول یعنی لزوم اصلاح سیستم جمع آوری پسماند می گذارند و تاکید دارند می توان با اجرای برنامه هایی نظیر طرح کاپ (کاهش پسماند)، تفکیک زباله از مبدأ، قفل دار کردن مخازن زباله، توسعه ایستگاه های پردازش تمیز پسماند در مناطق شهرداری و مواردی از این دست، دسترسی زباله گردها به پسماندهای خشک تهران را محدود کرد و به این ترتیب، جلوی سوء استفاده مافیای پسماند را از کودکان و بزرگسالان برای جمع آوری زباله های خشک از مخازن سطح شهر گرفت و شاهد حذف پدیده زباله گردی کودکان بود؛ حال آن که طبق اذعان اعضای فعلی و قبلی شورای شهر تهران، بخش مهمی از مافیای پسماند، برخی پیمانکاران متخلف شهرداری هستند که تا وقتی برخورد جدی با آنها صورت نگیرد، به شکل های مختلف از کودکان کار سوء استفاده خواهند کرد.

شهرداری تهران به دنبال تغییر شکل مخازن برای حذف زباله‌گردی کودکان
در این میان اخیرا در راستای همان رویکرد سابق مسئولان مدیریت شهری پایتخت، عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران با اذعان به این که برخی کودکان کار گرفتار باندهای جمع آوری زباله هستند، گفته است که «معتقدیم که باید زمینه سودجویی از کودکان کار را از بین ببریم که یکی از این زمینه ها هم در پسماند است، پس ساماندهی مخازن را در دستور کار قرار دادیم تا یکی از ابعاد زمینه ساز کار کودک را ساماندهی کنیم، زیرا بررسی ها نشان داده است کودکان کار عمدتا اسیر باندهای جمع آوری زباله می شوند و اگر این فرآیند پسماند اصلاح شود در کاهش کار کودک موثر است.»
منظور محمدخانی از «ساماندهی مخازن» ظاهرا به نوعی قفل‌دار کردن سطل های زباله شهری، قرار دادن آنها در زیر زمین و سایر مواردی از این دست در راستای تغییر شکل مخازن مکانیزه پسماند است که پیش از این نیز توسط مسئولان سابق مدیریت شهری پایتخت مطرح شده بود، اما هیچ گاه در سال های گذشته اجرایی نشد و همچنان شاهد همان شیوه نسبتا سنتی جمع آوری زباله و وجود مخازن قدیمی در سطح شهر تهران هستیم که زمینه را برای فعالیت مافیای پسماند و سوء استفاده آنها از کودکان زباله گرد فراهم می کند.
در این میان اگر در دوره جدید شهرداری، شکل و مکان قرارگیری مخازن زباله تغییر کند و سایر وعده های پیشن درباره تفکیک زباله از مبدأ و موارد دیگری از این دست نیز اجرا شود و در مجموع امکان بهره برداری مستقیم باندهای جمع آوری زباله از پسماندهای خشک به صفر برسد، با وجود این که اصل این اقدام مفید است، اما در عمل مشکلی از کودکان زباله گرد حل نخواهد شد، چون شاید با اجرای این برنامه ها، فعالیت باندهای مافیای پسماند به شکل کنونی متوقف شود، اما عملا تکلیف زندگی این کودکان مشخص نمی شود و همچنان شرایط بهره کشی از این کودکان در حوزه های دیگر وجود خواهد داشت.
درآمدهای میلیاردی مافیای پسماند
نکته مهم دیگر این که همین حالا مافیای پسماند درآمدی نجومی را از جمع آوری زباله های پایتخت کسب می کند و برآورد کارشناسان نشان می دهد که هر روز ده ها میلیارد تومان پول بین اعضای این مافیا جابه‌جا می شود؛ به نحوی که فقط در یک مورد، مرتضی طلایی، رئیس پلیس پیشین پایتخت و عضو سابق شورای شهر تهران اعلام کرده بود که درآمد مافیای پسماند روزانه بین 15 تا 20 میلیارد تومان است. البته این رقم مربوط به خردادماه سال گذشته است و قطعا از آن زمان تا امروز، درآمد مافیای پسماند بسیار بیشتر از این مقدار شده است.
نکته دیگر این که تاکنون کارشناسان زیادی اعلام کرده اند که بخشی از مافیای زباله تهران، پیمانکاران خود شهرداری هستند و حتی همین اواخر مهدی اقراریان، عضو فعلی شورای شهر تهران در تذکری در صحن علنی شورای شهر تاکید کرد که «پیمانکاران شهرداری از کودکان سوءاستفاده کرده و آنها را برای جمع آوری زباله به کار می گیرند.» او در نود و پنجمین جلسه دوره ششم شورای شهر خطاب به شهردار تهران گفت «آقای زاکانی اگر شما کودکان کار و جمع آوری کننده زباله را نمی بینید، بیاید با یکدیگر برویم و به شما نشان دهم که پیمانکارانتان از کودکان سوء استفاده می کنند.»
سوء استفاده برخی پیمانکاران متخلف شهرداری تهران از کودکان و بزرگسالان برای جمع آوری خارج از ضابطه پسماندهای خشک اما در شرایطی اتفاق می افتد که مطابق گزارش مرکز پژوهش های مجلس، حداقل 14 هزار نفر در تهران به زباله گردی مشغول هستند که حدودا 4 هزار و 700 نفر از آنها کودک هستند. البته این گزارش نیز مربوط به سال 99 است و با توجه به افزایش مهاجرت اتباع غیرقانونی از افغانستان به ایران در سال 1400، قطعا آمار کودکان زباله گرد در حال حاضر بسیار بیشتر شده است، بخصوص که به گفته مدیرکل امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی در خرداد 1401، بیش از 80 درصد کودکان زباله گرد کشور از اتباع غیرمجاز هستند.

شکل‌گیری مافیای پسماند به دلیل سیاست‌گذاری اشتباه شهرداری در گذشته
در این میان با توجه به صحبت های اخیر سخنگوی شهرداری تهران مبنی بر حذف پدیده زباله گردی کودکان با ساماندهی مخازن زباله، از مهدی بابایی، نایب رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران پرسیدیم که با توجه به وعده های قبلی مسئولان مدیریت شهری پایتخت مبنی بر لزوم اصلاح رویه جمع آوری پسماند خشک در تهران، اساسا اقداماتی نظیر تغییر شکل مخازن پسماند، تفکیک زباله از مبدأ و … چقدر می تواند به حل معضل زباله گردی کودکان کمک کند و حتی به فرض انجام تمام این اقدامات، مساله ساماندهی وضعیت زندگی این کودکان به چه شکل اجرا خواهد شد؟
بابایی در پاسخ به این سوالات گفت: سیاست گذاری دوره جدید شورای شهر برای شهرداری تهران این است که ما به سمت دفن صفر پسماند در پایتخت حرکت کنیم که این کار حتما به کوتاه شدن دست باندهای مافیایی منجر می شود که از نظر برخی کارشناسان در حوزه پسماند پایتخت فعالیت می کنند؛ چراکه مافیای زباله براساس سیاست گذاری های اشتباه شهرداری تهران در سنوات گذشته ایجاد شده است و ما باید با اصلاح فرآیندها و مدیریت بهینه، این باندها را از حوزه پسماند تهران حذف کنیم.
وی افزود: طبیعی است که نمی توان صرفا با تغییر شکل مخازن پسماند و قفل دار کردن آنها، مساله زباله گردی و سوء استفاده از کودکان کار در این عرصه را حل کرد، بلکه ما باید تمام فرآیندهای نادرست سیستم مدیریت پسماند تهران را اصلاح کنیم. یکی از این موارد، هوشمندسازی جمع آوری زباله خشک از مبدأ است و قطعا اگر به جایی برسیم که تمام پسماندهای خشک از درب منازل جمع آوری شود، دیگر زباله خشک ارزشمندی در مخازن وجود نخواهد داشت که عده ای بخواهند از کارگران کودک یا بزرگسال برای جمع آوری آنها سوء استفاده کنند.
هدف گذاری دفن صفر پسماند در دوره کنونی مدیریت شهری
بابایی در توضیح بیشتر درباره لزوم اصلاح فرآیند مدیریت پسماند در پایتخت گفت: اگر تمام زباله های خشک از مبدأ جمع آوری شود و دیگر پسماند ارزشمندی وارد مخازن سطح شهر نشود، می توان از کارگرانی که اکنون برای زباله گردی از آنها سوء استفاده می شود، برای جمع آوری زباله ها از درب منازل استفاده کرد. به این ترتیب، تغییر فرآیند جمع آوری پسماند، موجب بیکاری این افراد نخواهد شد، بلکه ما می توانیم از آنها در یک فرآیند قانونمند و سیستماتیک استفاده کنیم تا به این صورت، این افراد دیگر تحت استثمار افراد سودجو نباشند.
وی در ادامه تاکید کرد: هدف مسئولان دوره جدید شورای شهر و شهرداری تهران این است که به سمت دفن صفر زباله در پایتخت حرکت کنیم؛ به نحوی که نخست زباله های خشک ارزشمند را به صورت هوشمند از درب منازل جمع آوری کنیم و در وهله بعد زباله های خشک غیرارزشمند را از طریق دستگاه های زباله سوز، به انرژی تبدیل کنیم و در آخر تمام حجم زباله های تر را برای تولید کمپوست استفاده کنیم. معتقدیم که تحقق این هدف، قطعا به کوتاه شدن دست مافیای پسماند منجر می شود.

شهرداری مسئول تعیین‌تکلیف کودکان زباله‌گرد نیست
نایب رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر در پاسخ به سوالی درباره این که در صورت هوشمندسازی جمع آوری زباله های خشک در تهران و حذف کامل زباله گردی آشکار از سطح شهر، تکلیف ساماندهی وضعیت زندگی کودکان ایرانی و اتباع که در حال حاضر مشغول انجام این کار هستند، چه خواهد شد، توضیح داد: شهرداری تهران مسئولیت تعیین تکلیف کودکان کار و زباله گرد را ندارد، اما باید فرآیندهای خود را به گونه ای بازطراحی و هوشمندسازی کند که دیگر پیمانکاران اجازه سوء استفاده از کودکان کار را نداشته باشند و اگر هم پیمانکاری مرتکب این تخلف شد، سریعا خود سیستم متوجه این تخلف بشود یا شهروندان آن را گزارش کنند و شهرداری هم با پیمانکاران متخلف برخورد کند.
وی در پایان تصریح کرد: مهمترین مسئولیت قانونی شهرداری تهران در زمینه زباله گردی کودکان، این است که اجازه بهره کشی از کودکان کار در این زمینه را به پیمانکاران خود ندهد و بسترهای موجود در این حوزه را کاملا مسدود کند. اقدامی که به نظر می رسد با هوشمندسازی مساله تفکیک زباله از مبدأ و اصلاح فرآیندهای کنونی جمع آوری پسماند در تهران، بخشی از آن محقق خواهد شد.