قربت نامه ها و تنهاییِ صندوق‌های پست

ناظم نیوز: صندوق پست با ظاهر همیشه ثابتش یکی از نمادهای خاطره‌انگیز برای چند نسل اخیر است. برای فرستادن نامه‌ها و کارت‌پستال‌ها تا دو دهه پیش در دسترس‌ترین راه همین صندوق‌ها بودند. یک یا چند برگ کاغذ با نوشته‌هایی که حس و حال نویسنده را برای مخاطب یا مخاطبانش قرار بود انتقال دهد، یک پاکت و یک تمبر، بسته‌ای را تشکیل می‌داد که رسیدنش به دست مخاطبِ عمدتا خاص نامه، برای دریافت‌کننده گاهی بهترین اتفاق دنیا بود.
نامه نوشتن آن‌قدر مرسوم و ضروری بود که حتی در کتاب‌های درسی هم روش نوشتن آدرس گیرنده و فرستنده آموزش داده می‌شد. صندوق‌ها هم روزگار شلوغ و پرکاری داشتند. از نامه‌های عاشقانه گرفته تا دست‌نوشته‌های پدران و مادران برای فرزندان‌شان که دور از آن‌ها مشغول زندگی، تحصیل، کار یا گذراندن دوران سربازی بودند. در ایران شاید پرکارترین سال‌های کاری صندوق پستی هشت سال جنگ تحمیلی بود که نامه‌های خانواده‌های رزمندگان به آن‌ها فرستاده می‌شد.
حالا سال‌هاست که کمتر کسی سراغی از صندوق‌های پست می‌گیرد؛ صندوق‌هایی که هنوز در شهرها و برخی روستاها روی پایه ایستاده‌اند، اما آن‌قدر رقیب پیدا کرده‌اند که حضورشان به چشم نمی‌آید. انواع پیام‌رسان‌ها از یک سو و ارائه خدمات پستی متنوع و سریع مانند پست پیشتاز و پست ویژه از سوی دیگر باعث شده‌اند کمتر کسی به استفاده از این صندوق‌های باسابقه رغبتی نشان دهد و گرایشی داشته باشد.

صندوق‌های پست فعال‌ هستند
شاید این پرسش پیش بیاید که مگر هنوز صندوق‌های پستی فعالند که اگر هم کسی دلش خواست نامه‌ای را به روش سال‌ها پیش بفرستد، پاکتش را به این صندوق‌ها بیندازد؟ بله. این پاسخ را علی گرجی کارشناس مسئول امور پستی اداره کل پست مازندران به خبرنگار ایرنا می‌دهد و می‌گوید: «صندوق‌های پستی از گذشته تا کنون کوچک‌ترین واحد پستی و پایه فعالیت پستی در همه کشورها هستند که باید طبق استاندارد اتحادیه جهانی پست (UPU) همواره فعال باشند و اجازه حذف آن‌ها وجود ندارد. همه کشورهای دنیا باید سرویس پایه پستی را که همین نامه‌نگاری به روش سنتی است ارائه کنند.»
به گفته او ، اتحادیه جهانی پست برای این که فرهنگ نامه‌نگاری را گسترش دهد و احیا کند هر سال مسابقات بین‌المللی نامه‌نگاری را با تمرکز بر نامه‌نویسی توسط نوجوانان برگزار می‌کند و پس از ارزیابی نامه‌ها در هر کشور، نامه‌های برگزیده به اتحادیه جهانی پست فرستاده و آن‌جا داوری می‌شود و در نهایت سه نفر جایزه می‌گیرند که امسال یک نوجوان از بنگلادش اول شد.
صندوق‌های پست بین هیاهوی زندگی در عصر ارتباطات و انفجار اطلاعات گم شده‌اند و به چشم نمی‌آیند. رنگ زردشان هم که زمانی بین عناصر محیطی شهرها از معدود زردهای موجود محسوب می‌شد حالا بین زردهای پرتعداد و به ویژه تاکسی‌ها محو شده است ، اما در شهرهای مختلف سراسر کشور هنوز وجود دارند و مازندران هم از این قاعده مستثنی نیست. کارشناس مسئول امور پستی اداره کل پست مازندران می‌گوید: «تقریباً در همه شهرها صندوق پستی داریم. تعدادشان در هر شهر بسته به مساحت و جمعیت شهر متفاوت است. اکنون ۳۴۱ صندوق پست فعال در شهرهای مختلف مازندران وجود دارد که در نقاط پرتردد شهرها و مقابل دفاتر پستی قرار دارند.»

تعداد کم نامه‌نویس‌ها
هرچند که کاهش استقبال از نامه‌نگاری سبب شده این صندوق‌ها به فراموشی سپرده شوند، اما هنوز افرادی هستند که دل‌شان بخواهد با همان حال و هوای گذشته نامه بنویسند و به دست مخاطب‌ِ خاص‌شان برسانند. گرجی می‌گوید: «استقبال از این صندوق‌ها طی ۲۰ سال اخیر به سرعت کاهش یافت. البته در کل دنیا همین وضعیت مشاهده می‌شود. اما تعداد اندکی پاکت نامه و کارت‌پستال هر روز از برخی صندوق‌های پستی استان جمع‌آوری می‌شود. به طور میانگین روزانه کمتر از ۵۰ نامه و کارت‌پستال در سراسر استان به صندوق‌های پست انداخته می‌شود. نامه‌ها هم عمدتا نامه‌های حالیه یا به قول خودمان نامه‌های شخصی و احوالپرسی هستند که برخی افراد برای انتقال حس و حال به سبک گذشته می‌فرستند.»
البته برای فرستادن نامه از طریق صندوق‌های پستی هزینه پست باید در قالب خرید و الصاق تمبر روی پاکت پرداخت شود. شرکت پست فایلی از تعرفه‌های پستی روی سایتش بارگذاری کرده و افرادی که علاقه‌مند به فرستادن نامه از صندوق‌های پستی هستند می‌توانند بر مبنای همان تعرفه‌ها تمبر تهیه کنند و روی پاکت‌ بچسبانند. اگر تمبر بر مبنای هزینه‌های پستی روی پاکت الصاق نشود احتمال برگشت خوردن نامه وجود دارد.
نامه‌ها و پاکت‌هایی که به صندوق‌های پست انداخته می‌شوند در دسته پست عادی قرار می‌گیرند و معمولا زمان بیشتری نسبت به پست پیشتاز و ویژه طول می‌کشد تا به مقصد برسند ، اما کم شدن استقبال از نامه‌نگاری و استفاده از این صندوق‌ها باعث شده که این مرسوله‌ها همراه با سایر انواع مرسوله به مقصد فرستاده شوند و زودتر از موعد مرسوم به مقصد برسند. کارشناس مسئول امور پستی اداره کل پست مازندران می‌گوید: «معمولا مرسوله‌های پست عادی یک هفته‌ای به مقصد می‌رسند ، اما این زمان اکنون کمتر از چهار روز شده است. چون همراه با سایر مرسولات ارسال می‌شوند. تعداد و حجم این پاکت‌ها آنقدر کم است که نمی‌توان یک کیسه جدا برای آن‌ها در نظر گرفت. به همین دلیل در کنار سایر مرسولات به مقصد فرستاده می‌شوند.»
پستچی‌ها برای فعال ماندن این صندوق‌های پرخاطره طبق برنامه هر روز یا نهایتا یک روز در میان درِ صندوق‌ها را باز می‌کنند. گرجی اظهار می‌کند: «طبق مقررات صندوق‌هایی که روبه‌روی دفاتر پستی قرار دارند باید روزی دو بار باز شوند ، اما استقبال بسیار کم است و این احتمال وجود دارد که روزی یک بار یا دو روز یک بار این کار انجام شود. هر نامه‌رسان هم معمولا صندوقی را که در مسیر نامه‌رسانی‌اش وجود دارد ، روزانه باز می‌کند تا اگر پاکتی وجود داشت بردارد. ضمن این که با انداختن پاکتی حاوی کارت آزمونه به صندوق‌های پست سرعت رسیدن مرسوله به مقصد از طریق پست عادی همواره بررسی می‌شود.»

جایگاه نامه‌ها در تاریخ و ادبیات
این اظهارات و آمارها نشان می‌دهد که جامعه تا چه اندازه از نامه‌نگاری به عنوان یکی از پایه‌های تقویت ادبیات و حفظ آن فاصله گرفته است ؛ فاصله‌ای که می‌تواند خلائی فرهنگی در جامعه ایجاد کند ، چرا که نامه‌ها جزئی جدا نشدنی از ادبیات محسوب می‌شوند و به ویژه در تاریخ معاصر جایگاه قابل توجهی داشتند. نامه‌های متعددی که طی سال‌های اخیر در قالب مجموعه نامه‌ها به صورت کتاب از شخصیت‌های برجسته منتشر شده‌اند نیز همین جایگاه را نشان می‌دهند.
دکترای زبان و ادبیات فارسی در این باره به ایرنا می‌گوید: «چه در تاریخ و چه در دوره معاصر نامه‌ها بخش مهمی از متون ادبی را شکل می‌دادند. از مکتوباتی که چهره‌های شاخص علمی و دینی و سیاسی برای دیگران می‌نوشتند و پاسخ‌هایی که دریافت می‌کردند تا نامه‌های سرگشاده بخش برجسته‌ای از ادبیات هستند. کتاب «گلشن راز» شیخ محمود شبستری در پاسخ به یک پرسش تألیف شده است. مرحوم سید محمد طاهری شهاب پژوهشگر معاصر مازندرانی و مؤلف کتاب تاریخ ادبیات مازندران هم نامه‌های متعددی برای چهره‌های شاخص زمان نوشت که به اسنادی تاریخی در رسته ادبیات تبدیل شده‌اند ، اما علاوه بر این‌ها نامه‌های شخصی که توسط عموم مردم نوشته می‌شد هم جایگاه قابل توجهی از نظر ادبی و حتی تاریخی داشت.»
دکتر زین‌العابدین درگاهی با اشاره به نقش نامه‌ها در دوران جنگ تحمیلی به عنوان یکی از برهه‌های خاص اجتماعی ایران اظهار می‌کند: «نگاهی به نامه‌های به جا مانده از آن دوران نشان می‌دهد که صرف‌نظر از بخش شخصی نامه‌ها که شامل احوالپرسی می‌شد، برخی رویدادها نیز از نگاه یک فرد عادی در نامه ثبت می‌شد. ما بخشی از حوادث جنگ را که در اسناد رسمی تاریخی ثبت نشده در همین نامه‌ها می‌توانیم بیابیم. این یکی از مزایای نامه‌نگاری است که افراد از اقشار مختلف به ثبت تاریخ کمک می‌کنند.»
وی می‌افزاید: «نکته مهم دیگر در نامه‌نگاری تاثیر روحی و روانی بر افراد است. افرادی که نامه‌ها را می‌نوشتند. واگویه‌های شخصی و حالت‌های درونی و اندیشه‌شان را در نامه‌ها می‌نوشتند. در نامه‌ها آزاد و رها بودند و لایه‌های پنهان درونی‌شان را نسبت به وقایعی که رخ می‌داد می‌نوشتند. از طرفی هم نامه به ثبت بخشی از فرهنگ جامعه کمک می‌کند. این نامه‌ها جایگاه سند عمومی و غیررسمی تاریخی دارند. در این اسناد غیررسمی مسائل مختلفی ثبت می‌شود.»
این پژوهشگر ادبیات یکی دیگر از تاثیرات نامه‌نگاری را تاثیر بر روحیه افراد بیان می‌کند و می‌گوید: «نوشتن روی کاغذ یکی از روش‌های تخلیه حالات درونی است. یک مجرای بروز و ظهور بخشی از مشکلات درونی افراد و حرف‌هایی که امکان بیان رو در رو یا حتی تلفنی آن‌ها وجود نداشت همین نامه‌ها بودند که اتفاقا امنیت بیشتری هم نسبت به فناوری‌های ارتباطی امروز دارند. یعنی هم فرد از نظر روحی تخلیه می‌شد و هم موضوع را به اشتراک می‌گذاشت.»
درگاهی با اشاره به تغییر ذائقه جامعه در نوشتن و خواندن خاطرنشان می‌کند: «طبیعتا حوصله مردم امروز مثل گذشته نیست که نامه بنویسند، داخل پاکت بگذراند و به پست ببرند تا برای مقصد بفرستند. از فناوری‌های ارتباطی استفاده می‌کنند و با هزینه کمتر ارتباط برقرار می‌کنند ، اما هیچ کدام از این فناوری‌ها جایگاه کیفی نامه‌نگاری را نمی‌توانند داشته باشند. ادبیات وجهه‌های گوناگونی که دارد یک نوعش نامه است و اکنون شاهد حذف شدن آن هستیم. امروز کوتاه‌نویسی باب شده که متأسفانه بخش مهمی از آن هم اشتباه است. یعنی نه تنها مزیتی ایجاد نمی ‌کند بلکه فرهنگ نوشتاری نسل جدید را ضعیف می‌کند.»
فاصله جامعه با نامه‌نگاری و بویژه صندوق‌های پست روز به روز بیشتر می‌شود و تعداد صفحه‌های کاغذی که برای نوشتن حال و جویا شدن احوال پر می‌شوند و در پاکت‌های نامه قرار می‌گیرند بیشتر از قبل کاهش می‌یابد ، اما صندوق‌های پست که این روزها در روندی نادرست عمدتا برای نصب اعلامیه‌ها و تراکت‌های تبلیغاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند همچنان و همیشه پذیرای پاکت‌ها و نامه‌ها هستند.