علی موسی خانی: برداشت پنبه، مکانیزه نشده/ ماشین برداشت: 12 میلیارد تومان
ناظم نیوز: علی موسی‌خانی، رییس اداره پنبه جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: یک چهارم هزینه پنبه به برداشت آن برمی‌گردد که هنوز ماشینی نشده و میانگین قیمت ماشین برداشت بین 10 تا 12 میلیارد است و ضرورت دارد دولت به پنبه‌کاران یارانه بدهد.
استان گلستان به سبب برخورداری از اراضی جلگه‌ای وسیع و حاصل خیز، یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی در کشور است. همچنین این استان را سرزمین پنبه یا همان «طلای سفید» هم می‌دانند البته در سال‌های اخیر به‌خاطر بی‌آبی و تغییرات اقلیمی، همچنین بی‌توجهی‌ها و تصمیم‌های غلط، سطح کشت این محصول، سیر نزولی داشته است. به همین‌خاطر به گفت‌وگو با مهندس علی موسی‌خانی، رییس اداره پنبه جهاد کشاورزی گلستان نشسته‌ایم که شما را به خواندنش دعوت می‌کنیم:
به نظر، گرگان تنها مرکز استانی است که بخش مستقلی را در اداره جهاد کشارزی به کشت پنبه و دانه‌های روغنی اختصاص داده است؟
پیش از این گلستان، بخشی از مازندران به‌شمار می‌آمد و سازمان پنبه کشور در اینجا (شهر گرگان) مستقر بود؛ آن‌قدر کشت پنبه در این منطقه زیاد بود که گرگان و گنبد را سرزمین طلای سقید می‌نامیدند. از سال 72 به این‌سو، سازمان پنبه و دانه‌های روغنی به مرکز کشورمنتقل شد و مراکز مرتبط با این محصولات در شهر گرگان در قالب اداره به کار خود ادامه دادند. خوشبختانه استان گلستان، قطب تولید پنبه و دانه‌های روغنی، به‌‍ویژه سویاست و ما رتبه اول یا دوم را در کشوور دارا هستیم.
قدمت کشت پنبه به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟
سابقه کشت پنبه به بیش از 80 سال قبل برمی‌گردد. در دهه 30 و 40 بود که کارخانجات پنبه‌پاک‌کنی شکل گرفت. در دهه 50، پنبه در 150 هکتار از زمین‌های زراعی کشت می‌شد. همان زمان هم، کاشت 60 درصد پنبه مورد نیاز کشور به استان گلستان اختصاص داشت؛ پنبه‌ای که از نظر کیفیت و طول الیاف و استحکام، آن‌قدر خوب بود که به کشورهای دیگر، حتی کشورهای اروپایی صادر می‌شد. بعد سطح کشت پنبه کاهش پیدا کرد و تعداد کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی هم از 42 به 9 رسید.
تغییرات اقلیمی چه اندازه مثر بر کشت پنبه بوده‌اند؟
کشت پنبه، تابستانه و نیازمند آب است. اما به نسبت برنج و ذرت به آب کمتری احتیاج دارد. از سوی دیگر اگر از بخش زراعی پنبه بگذریم و به جنبه اشتغالزایی آن فکر کنیم متوجه می‌شویم که با گسترده کردن کاشت و برداشت پنبه می‌توانیم کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی، ریسندگی، پارچه‌بافی، تولید پوشاک، دانه‌کشی‌ها و کارگاه‌‌های تولید روغن و خوراک دام را فعال کنیم چون 50 درصد این محصول، پنبه دانه است. پس کشت وسیع پنبه می‌تواند ارزآور باشد و به بهتر شدن اوضاع اقتصادی کمک کند.
در حال حاضر، ارقام سرآمد پنبه ما چقدر است؟
پیش ازاین کشت پنبه، 180 روز برابر با شش ماه طول می‌کشید. به همین‌خاطر، پنبه تک محصولی شده و کشت آن، کاهش پیدا کرده بود. اما در دهه 80، چند رقم که مهم‌ترین آن «رقم گلستان» است از سوی موسسه تحقیقاتی پنبه کشور اعلام شد. الان طول دوره رشد، 150 روز است. به این ترتیب هم در در مصرف آب، صرفه‌جویی می‌شود هم کشاورز می‌تواند، همزمان با فصل پاییز در زمین خود، گندم و جو هم بکارد و از تک محصولی بودن خارج شود. البته به جز «گلستان»، رقم‌های دیگری هم اعلام شده مثل «لطیف، حکمت، ارمغان، تابان و پرتو» که مشابه هم هستند. یک‌سری رقم‌های وارداتی هم از یونان و ترکیه می‌آیند و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آیا تولید ما بیش از نیازمان است؟ به این معنی که می‌توانیم بخشی از پنبه خود را، حداقل به کشورهای همسایه صادر کنیم؟
ما در زمینه تولید بذر پنیه برای استان خود به خودکفایی رسیده‌‍ایم. حتی به استان‌های همجوار هم بذر پنبه صادر می‌کنیم چراکه دو کارخانه تولید بذر در استان گلستان با مشارکت بخش خصوصی راهاندازی شده که بذرها را ضدعفونی و کُرک‌زدایی هم می‌کنند. در بحث «بِه‌زراعی» و پایش مزارع هم اقدامان خوبی انجام شده. برگزاری کارگاه های آموزشی برای کشاورزان هم از دیگر اقدامات مهم و موثر در این زمینه است اما همچنان ما تنها 50 درصد نیاز خود به پنبه(و نه بذر) را در داخل تولید می‌کنیم. البته در سال‌های اخیر، چند کارخانه ریسندگی ایجاد شده که نیاز به پنبه دارند و کشاورزان ما می‌توانند پنبه مورد نیازشان را تامین کنند.
بخش خصوصی در بخش تولید بذر و به طور کلی در فرآیند کشت و داشت و برداشت پنبه تا چه اندازه حضور دارد؟ حمایت‌های دولتی از این بخش به چه شکل و صورتی بوده؟
پنبه، یک محصول صنعتی است. وزارت کشاورزی کوشیده تا حامی کشاورزان و بخش خصوصی باشد. یعنی به کشاورزان، شرایط کشت بهتر را آموزش می‌دهد و محصول را از آنها خریداری می‌کند از سوی دیگر، یک کارخانه ریسندگی هم با حمایت‌های اداره جهاد کشارزی در استان گلستان راهاندازی شده است. به عبارتی زنجیره تولید در استان ما شکل گرفته و ما حواس‌مان به پنبه از کشت تا کارخانه هست.
از کاشت تا برداشت پنبه، چقدر از تکنولوژی نوین استفاده کرده‌اید؟ طرح الگوی کشت، چه اندازه موثر بوده؟
کشت ما از دیرباز مکانیزه بوده و نزدیک به 100 درصد آن، مکانیزه است. همچنین در سال‌های اخیر از یک تکنولوزی جدید بهره می‌بریم و بذرهای پنبه را کرک زدایی و ضدعفونی می‌کنیم. در بخش داشت هم از سیستم پایش مزارع بهره می‌بریم. به این معنی که کارشناسان ما، زمین‌های کشاورزی را بررسی و اطلاعات به‌دست‌آمده را در سامانه پایش ثبت می‌کنند تا اگر در نقطه‌ای از استان به لحاظ وجود آفات یا هر علت دیگری، احساس خطر کردند، آن را با کشاورزان در میان بگذارند. اما برداشت پنبه همچنان دستی است.
چه اقداماتی برای مکانیزه کردن برداشت پنبه انجام شده؟
یک چهارم هزینه پنبه به برداشت مربووط می‌شود.علاوه بر این‌که کشاورزان در فصل برداشت با کمبود کارگر مواجه می‌شوند، «بدچینی» هم مشکل دیگری است که در برداشت دستی به چشم می‌خورد. چون در این نوع برداشت، آشغال، غوزه های نرسیده و به اصطلاح «الیاف غریبه» یافت می‌شود چون کارگرها و خود کشاورزان از کیسه‌هایی استفاده می کنند که الیاف‌شان با پنبه یکی می‌شود و رنگ پذیری پارچه را دچار مشکل می‌کند پس اگر ما برداشت ماشینی داشته باشیم، این مسایل حل می‌شد. در حال حاضر وزارت کشاورزی، اقداماتنی انجام داده اما کافی نیست چون میانگین قیمت ماشین برداشت بین 10 تا 12 میلیارد است. از سوی دیگر این دستگاه‌ها، برخلاف کمباین که گندم و جو و برنج، تنها برای یک محصول به کار می‌روند و لازم است دولت به پنبه‌کاران یارانه بدهد.
برای اصلاح فرآیند کشت، داشت و برداشت به کشاورزان چه آموزش‌هایی داده‌اید؟
مدیریت ترویج در سازمان ما فعال است. از سوی دیگر، کشت پنبه در استان گلستان از سال‌ها پیش تاکنون وجود داشته و خود کشاورزان و کارشناسان، تجربه‌های خوبی در این زمینه دارند؛ با این وجود ما به بخش آموزش توجه کرده‌ایم. ما روش‌های نوین را در مزارع الگویی خود به کشاورزان یاد داده‌ایم. ارقام مختلف مثل تابان و پرتو و ارمغان و… را کشت کرده و به بحث درباره بذر، استفاده ازمواد تنظیم کننده رشد، روش‌های آبیاری قطره‌ای پرداخته‌ایم.
آیا از کشاورزان نمونه در زمینه کشت پنبه حمایت می‌کنید؟
تقریبا هر سال یک کشارز نمونه را معرفی می‌کنیم. در هر هکتار زمین برابر با 4 تا 5 تُن پنبه می‌توان کاشت اما دو سال پیش، یک کشاورز نمونه گلستانی موفق به برداشت هشت تن پنبه شده بود که ما از او تقدیر و مزرعه‌اش را به عنوان مزارع الگویی معرفی کردیم تا هم او و هم دیگران به کشت و برداشت بیشتر و بهتر تشویق شوند.
سخن آخر؟
درست است ما با کمبود آب و تغییرات اقلیمی روبه‌رو هستیم اما خوب است نظارت درست و دقیقی بر واردات و صادرات پنبه داشته باشیم و آن‌قدر وارد نکنیم که کارخانجات، تمایلی به خرید محصول داخلی نداشته باشند. مثل امسال که دولت تصمیم گرفت جهت جلوگیری از افزایش بیش از حد محصولات کشاورزی، میزان واردات را بالا ببرد و این موضوع به صنایع ما لطمه زد.
