روزی به نام فارابی «معلم ثانی»

ناظم نیوز: چندی پیش روزی در تقویم فرهنگی ایران به نام ابونصر فارابی، فیلسوف، موسیقی‌دان، نام گذاری شد. این رویداد فرهنگی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مطرح شده و بعد از تایید شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی توسط رئیس جمهوری قرار گرفت.
معاون پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به ثبت روز ۲۱ نوامبر (۳۰ آبان) به عنوان روز بزرگداشت فارابی در تقویم گفت: با توجه به این که روز ۲۱ نوامبر روز جهانی فلسفه است و نظر به شخصیت فارابی و این که معلم ثانی نامیده می شود، پیشنهاد ما این بود که همین روز را، روز حکمت و فلسفه به نام فارابی نام‌گذاری کنیم و به همین دلیل روز ۳۰ آبان، به عنوان روز ملی حکمت و فلسفه و بزرگداشت ابونصر فارابی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی پیشنهاد و در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم مطرح و تصویب شد.
کاوه خورابه در توضیح این که چرا روز بزرگداشت فارابی، از سوی انجمن مفاخر به عنوان روز فلسفه ارائه شده است، گفت: یکی از دغدغه های مهم ما در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، بحث بازخوانی و بازشناسی و توجه به مفاخر و آثاری است که از آنها باقی مانده است، از این روخواهان مواجهه دائم با آنها هستیم.
وی افزود: بعضی شخصیت‌های ما، از جمله فارابی با توجه به تقسیم‌بندی‎‌های جغرافیایی امروز، شخصیت‌هایی چندفرهنگی یا میان‌فرهنگی شده‌اند. اما ما به عنوان کسانی که در حوزه اندیشه قلم می‌زنیم، دغدغه‌ای فراتر از مباحث محدود به مرزهای جغرافیایی، داریم.
درحقیقت ما با این گونه شخصیت‌ها به مثابه یک سرزمین یکپارچه فرهنگی سر و کار داریم و اینگونه به آنها نگاه می کنیم. این شخصیت‌ها را باید در گستره ایران‌فرهنگی ببینیم، گویی که همچنان یکپارچگی را حفظ می‌کنیم و به این مرزهای جغرافیایی که به ویژه در حدود یک سده اخیر شکل گرفته، توجه نداریم.
معاون انجمن آثار و مفاخر فرهنگی اضافه کرد: از جمله شخصیت‌هایی که چنین ویژگی‌هایی دارد، ابونصر فارابی است که می‌دانیم چه شخصیت تاثیرگذاری بوده است؛ به ویژه در دو حوزه مهم اندیشه ایرانی یعنی حکمت و فلسفه و موسیقی. همانطور که لقب معلم اول را به ارسطو داده اند، به درستی واژه معلم ثانی به فارابی منسوب شده، او این لقب را در تاریخ از آن خود کرده است.

فارابی در موسیقی و فلسفه، سرآمد است
این پژوهشگر اظهار کرد: تالیفات فارابی در حوزه حکمت و فلسفه تأثیر شگرفی داشته است و به همین دلیل شخصیت‌هایی چون رضا داوری اردکانی (فیلسوف، رئیس فرهگنستان علوم ایران)، در مجموعه تحقیقات خود، از فارابی به عنوان موسس فلسفه اسلامی نام می‌برد که درحقیقت صاحب مشرب و مکتب فلسفی نیز هست. از سوی دیگر فارابی با تالیف اثری بسیار مهم به نام الموسیقی الکبیر، تاثیر خود را در این دانش مهم تا امروز بر جای گذاشته است. از نظر کمی و کیفی این اثر بزرگترین اثر موسیقایی جهان اسلام و ایران و همچنان از اهمیت ویژه‌ای برخودار است و در رسالات و متون مختلف موسیقایی تا همین امرو حضور بسیار پررنگی دارد.
وی ادامه داد: با رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، گفت وگوهایی داشتیم که ما هم به سهم خود درباره فارابی کار ویژه‌ای انجام دهیم. یکی از ایده‌ها این بود که روز فارابی را در تقویم ملی ایران به ثبت برسانیم و به بهانه این مهم، نشست‌هایی هم به نام این مفخر ایرانی برگزار و دستاوردهای علمی و فرهنگی او را بررسی کردیم تا به صورت گسترده تر به جامعه و نسل جدید منتقل شود.
خورابه روند تایید این روز ملی را این گونه تشریح کرد: استقبال ریاست انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از این موضوع سبب شد تا در قالب نامه ای به شورای فرهنگ عمومی کشور پیشنهاد شود با توجه به اهمیت و جایگاه و اهمیت حکمت و فلسفه، روزی به عنوان بزرگداشت فارابی در تقویم ملی ثبت شود و خوشبختانه این موضوع تایید شد. نکته بعدی این بود که چه روزی مناسب است؟ و متاسفانه یکی از ضعف‌های تاریخی ما این است که درباره تولد، درگذشت یا اتفاقات خاص زندگی بزرگان اطلاعات دقیق نداریم، تنها سال تولد یا وفات آن را می دانیم که آن هم گاهی با اختلاف نظرهایی همراه است. هر چه جست و جو کردیم تاریخ روز تولد یا درگذشت فارابی را از یک سند معتبر پیدا نکردیم.
در نهایت با توجه به این که روز ۲۱ نوامبر روز جهانی فلسفه است و نظر به شخصیت فارابی و این که معلم ثانی نامیده می شود، پیشنهاد ما این بود که در همین روز، روز حکمت و فلسفه را به نام فارابی نام گذاری کنیم و به همین دلیل روز ۳۰ آبان، به عنوان روز ملی حکمت و فلسفه و بزرگداشت ابونصر فارابی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی پیشنهاد و در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم مطرح و تصویب شد. ما هم ۳۰ آبان سال جاری، برنامه ای در خور برای ایشان برگزار خواهیم کرد و در یکی از فصلنامه های تخصصی انجمن نیز به فارابی خواهیم پرداخت.

همه بزرگان ایران فرهنگی، باید ارج نهاده شوند
خورابه در توضیح این که به جز فارابی، بزرگداشت کدامیک از مفاخر را در برنامه های انجمن مفاخر دارند، اظهار کرد: ما در نامه نگاری هایی که داشتیم و فکر می کنیم دوستانی هم از نهادهای دیگر به این موضوع پرداخته بودند، برای روز موسیقی هم پیشنهاد دادیم و خوشبختانه نهادهای دیگر هم این پیشنهاد را دنبال کردند، مثلا روز مربوط به شخصیتی چون صفی‌الدین اُرموی که چهره مهم موسیقی کشور است و دو اثر مهم الادوار و رساله شرفیه اش در قرن هفتم نگاشته شده و در فرهنگ موسیقایی ترکی، فارسی و عربی اثرگذار بوده، روز مناسبی است. این مسئله در شورای انقلاب فرهنگی مطرح شده است. این روز مصادف با ششم بهمن ماه است که به قولی سالروز درگذشت اوست.
وی ادامه داد: پیگیر هستیم تا هر یک از مفاخر ایران که تاثیرگذاری عمیقی داشته اند و اندیشه آنان نیاز به بازخوانی و شناساندن بیشتر دارد، در تقویم فرهنگی ایران جای بگیرند و به نوبه خودمان در این زمینه تلاش خواهیم کرد.
خورابه، درباره نشست هایی که انجمن مفاخر در دوران کرونا، گفت: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی از بدو شروع این بیماری فراگیر تلاش کرده برنامه های خود را لغو نکند. معمولا نشست ها و برنامه های فرهنگی ما همیشه با حضور مخاطبان برگزار شده است. اما از آغاز کرونا، همه برنامه های ما به سمت برخط شدن رفت و در اکثر روزهای ملی نشست‌هایی را برگزار کرده ایم. روزهای ملی و بین المللی را از دست نداده ایم و همواره یاد بزرگان و مفاخر را زنده نگه داشته ایم، حتی زمانی که نشستی برگزار نشده است، با یک یادداشت یا یادبود، یاد و نام مفاخر را زنده وگرامی نگه داشته ایم.
ابونصر محمد بن محمد بن طرخان بن اوزلوغ فارابی (۲۵۹-۳۳۹ قمری)، از بزرگترین فلاسفه و دانشمندان ایرانی عصر طلایی اسلام است که در علم، فلسفه، منطق، جامعه‌شناسی، پزشکی، ریاضیات و موسیقی تخصص داشت. فارابی به مکتب نوافلاطونی تعلق داشت که سعی داشتند تفکرات افلاطون و ارسطو را با الهیات توحیدی هماهنگ کنند و در فلسفه اسلامی نیز از جمله اندیشمندان مشایی محسوب می‌شود. فارابی شرح‌های ارزشمندی بر آثار ارسطو نگاشته و به سبب همین او را معلم ثانی خوانده‌اند. برگرداندن آثاری از او به زبان لاتین به شهرت وی در مغرب زمین انجامید.
سال ۲۰۲۰، از سوی یونسکو، برای تقدیر از ابونصر فارابی، در نظر گرفته شده بود.