معصومه علیزاده
مینا آفاقی
اینترنت (Internet) که گاهی با لفظ نت (Net) به کار برده میشود، یک سیستم ارتباطی جهانی بین سیستمهای رایانهای است که توسط راههای ارتباطی معینی با هم ارتباط برقرار میکنند. کاربران در اینترنت میتوانند از رایانه، گوشی، تبلت و سایر وسایل هوشمند اطلاعاتی را دریافت و یا ارسال کنند.
بین شبکهی جهانی وب (Word Wide Web) یا همان وب و اینترت تفاوت وجود دارد. در واقع اینترنت یک اتصال جهانی از شبکهها است درحالی که وب مجموعهای از اطلاعات است که با استفاده از اینترنت قابل دستیابی است. وب پرکاربردترین بخش اینترنت است که برای مراجعهی سریع به آن از لینکها یا آدرسهای اینترنتی استفاده میشود.
برای اتصال به اینترنت باید به یک ارائهدهندهی خدمات اینترنتی که از طریق کابل یا فیبرنوری دسترسی به اینترنت را فراهم میکنند، دسترسی داشت که در ایران ارائهدهندگان سیستمهای مخابراتی و اپراتورهای گوشی همراه این کار را برعهده دارند، سپس از روش کابلی یا بیسیم و با استفاده از دستگاه مودم به اینترنت وصل شد.
برخی از کاربردهای اینترنت عبارتند از: یافتن اطلاعات به صورت آنلاین (که از طریق موتورهای جستجوگر همچون گوگل کروم (Google Chrome) و فایرفاکس (Firefox) انجام میشود)، برقراری ارتباط با مردم سراسر دنیا (از طریق ایمیل و شبکههای اجتماعی)، تماشای فیلم، خرید آنلاین و … .
فضای مجازی، گسترده جهانی است که شبکههای گوناگون رایانهای با استفاده از سختافزارها و نرمافزارهای گوناگون به یکدیگر متصل میشوند. از جمله فضاهای مجازی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: 1. ایمیل یا پست الکترونیک (E-Mail) که راهی برای ارسال و دریافت پیام از طریق اینترنت است و برای استفاده از آن باید حساب کاربری (شامل آدرس ایمیل و رمز عبور) داشت. 2. شبکههای اجتماعی روش دیگری برای ارتباط و اشتراکگذاری آنلاین اطلاعات است که برقراری ارتباط و اشتراکگذاری به طور همزمان با بسیاری از افراد را آسان میکنند. اینستاگرام (Instagram)، واتسآپ (Whatsapp)، توییتر (Twiter)، یوتیوب (YouTube) و تلگرام (Telegram) از جمله شبکههای اجتماعی پرطرفدار هستند.
امروزه بیشتر از هر زمان دیگری زندگی ما با زندگی دنیای مجازیمان درهم تنیده شده است. شکی نیست که فضای مجازی ضروریترین ابزار در دنیای امروزی است. در یک سال و نیم گذشته فضای مجازی در حوزهی آموزش و پرورش و تدریس هم وارد شده است. بسیاری کشورها با این شرایط جدید یعنی ورود فضای مجازی به حوزهی آموزش و پرورش دانشآموزان یا مشکلی نداشتند و یا خیلی زود با آن منطبق شدند. اما بعضی از کشورها از جمله ایران که قبل از این هیچ سابقه و تجربهای در این زمینه نداشته است و همیشه آموزش به معنی حضور فیزیکی دانشآموزان در مدرسهها تعریف شده بود، با مشکلات زیادی رو به رو شدهاند و همچنان هم کامل این مشکلات رفع نشده است. در بحرانی که به وجود آمد بدون هیچگونه زیرساخت مناسب، آمادگی و آموزشی، فقط خواستند تدریس و آموزش را در فضای مجازی شروع کنند در حالی که نه دانشآموزان با این فضا آشنا بودند و نه معلمان با نحوهی تدریس و چگونگی کار؛ و این شوک بزرگی برای هر دو گروه بود. از طرفی اولیایی که قبل از کرونا سعی میکردند با توجه به عقایدشان از ورود دانشآموزانشان به فضای مجازی قبل از سن مشخصی جلوگیری کنند و یا میزان استفادهی آنها را کنترل نمایند اکنون به ناچار مجبورند اجازهی استفاده از این فضا را از سن 7 سالگی بدهند و حتی هزینههای گزافی برای تهیه و یا تجهیز وسایل هوشمند برای آموزش فرزندانشان بکنند و در کنار آن باید تمام وقت در منزل باشند و به همین دلیل برای انجام کارهای شخصی و اجتماعی خود با محدودیت و مشکلاتی رو به رو شدند. از طرف دیگر آموزگارانی که در آستانهی بازنشستگی بودند و فقط از گوشی و فضای مجازی به عنوان وسیلهی ارتباطی و تماسهای تصویری استفاده میکردند ولی ناگهان گوشی و فضای مجازی به ابزاری برای آموزش تبدیل شدند.
از جمله ابزاری که برای آموزشهای آنلاین در این مدت استفاده شدند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
اسکایپ (Skype) و اسکای روم (Skyroom)؛ هر دو این برنامهها پیش از این برای جلسات آنلاین با تعداد محدود استفاده میشد به همین علت وقتی برای آموزش دانشآموزان مورد استفاده قرار گرفتند با مشکلاتی رو به رو شدند از جمله: عدم اجازه ورود دانشآموزان به کلاس به علت تکمیل شدن ظرفیت کاربران و یا قطع شدن و خارج شدن از کلاس به دلیل این که تعداد زیادی میکروفون و تصویر همزمان فعال بودند.
واتسآپ (Whatsapp)؛ پیش از این دوران تنها برنامهای برای تماسهای تصویری و یا ارسال و دریافت پیام استفاده میشد. ضعف این برنامه در بحث تدریس و آموزش آنلاین،1. در دسترس بودن شمارهی مدرسان برای اولیا و دانشآموزان 2. عدم نمایش زنده فرایند تدریس بود بدین معنی که معلم یا مدرس پیش از شروع کلاس مجبور بود ابتدا یکبار از تدریس خود فیلمبرداری کند سپس در روز کلاس آن را برای شاگردانش به اشتراک بگذارد.
ادوب کانکت (Adobe Connect)؛ برنامهای که پیش از این به ندرت از آن استفاده میشد و آشنایی زیادی با این محیط وجود نداشت. این برنامه در مقایسه با سایر برنامهها، بهترین و مناسبترین برای آموزش و تدریس آنلاین میباشد به شرطی که مدرسه یا مؤسسهای مسائل مالی را بر کیفیت آموزش ترجیح ندهد. چون اگر مؤسسهای بخواهد با صرف هزینهی کم از این برنامه استفاده کند، با مشکلاتی چون 1. عدم استفاده از تمام امکانات برنامه 2. خارج شدن از برنامه به علت فعال بودن همزمان تعداد زیادی دورین و میکروفون 3. عدم ورود به کلاس به علت پر شدن حافظهی پنهان مرورگرهای مورد استفاده.
شاد (Shad)؛ برنامهای که با سرعت به دلیل شرایط از طرف آموزش و پرورش ایران ساخته شد و به دلیل بررسی نکردن همه جوانب، هنگام استفاده از آن مدرسان و دانشآموزان به خصوص در مدارس دولتی که موظف به استفاده از این برنامه بودند، مشکلات زیادی داشتند از جمله این که این برنامه فقط برای سیستم عامل اندروید و تحت وب، نوشته شده و برای سیستم عاملهای ویندوز و اپل امکان استفاده از این برنامه وجود ندارد مگر اینکه برای استفاده از آن برنامهی جانبی دیگری نیز نصب شود.
در روزهای اول برای همه کاربران از جمله معلمان چنین شرایطی سخت بود. از یک طرف کار با گوشی و از طرف دیگر بمباران اطلاعات از سوی مدیر و اداره آموزش و پرورش. معلم بین مدیر و مدرسه و اداره و دانشآموزان قرار گرفته بود و با کلی محتوای تدریس و آموزش که بعضی دانشآموزان پیام میدادند متوجه نشدند و یا در حین تدریس، دانش آموزان دیگر وارد محیط کلاس در برنامه شاد میشدند و با دادن پیام باعث میشدند پیامهایی که به عنوان توضیح مبحث دروس توسط معلم ارسال شده بود در بین پیامها گم بشود و یا با پیامهای صوتی دانشآموزان وسط تدریس، رشته کلام از دست معلم خارج شود و تمرکز کلاس از بین برود. بعد از گذشت زمان، تدریس در فضای مجازی شکل بهتری گرفت و معلم به دانشآموزان تذکرات اولیه را میداد و میتوان گفت به نوعی فرهنگ استفاده از فضای مجازی برای تدریس جا افتاد و دانشآموزان با معلمان خود هماهنگ شدند. اما با این وجود کنترل کامل کلاس برای حضور دانشآموزان وجود ندارد چرا که دانشآموز آنلاین میشود و اسمش در لیست به عنوان حاضر در کلاس دیده میشود اما در اصل وارد کلاس شده و بعد یا خوابیده یا به کار دیگری مشغول شده است و تا زمانی که معلم او را صدا نزند متوجه نمیشود که دانشآموز حضور ندارد و اگر هم به عنوان غایب در کلاس با اولیا تماس گرفته شود میگویند اسمش در کلاس است پس در کلاس حضور دارد.
یکی دیگر از مسائلی که همچنان وجود دارد، مشکل سرعت اینترنت است که در ایران شرایط خوبی ندارد و همین امر باعث بهانهتراشی از سوی دانشآموزانی که نمیخواهند به درس جواب بدهند و آمادگی پاسخگویی به سؤالات معلمان را ندارند، میشود و در جواب معلم که میگوید چرا جواب سؤال را نمیدهید؟ میگویند اینترنت ضعیف است و یا به همین بهانه از ارسال تکالیف اجتناب میکنند. البته همین سرعت کم اینترنت باعث شده مدارس و مؤسسات برای ارائهی آموزش با کیفیت بالا و همچنین اولیا به دلیل داشتن چند دانشآموز در منزل، مجبور به صرف هزینه برای تهیهی چندین نوع اینترنت بشوند. و همین صرف هزینه از طرف اولیا برای اینترنت باعث شده به حجم تکالیف و نحوه ارسال فیلمهای آموزشی انتقاد کنند و معترض بشوند که حجم آنها زیاد است و نمیتوانند به خاطر باز کردن آنها برای اینترنت هزینهی بیشتر کنند. در حالی که معلمان هم همین شرایط دارند ولی به خاطر تعهد کاریشان هیچگاه شکایت نکردند و کیفیت کار و آموزششان را تحت تأثیر شرایط اینترنت محدود و ضعیف نکردند تا با وجود تغییر شرایط آموزش، دانشآموزان بتوانند بهترین آموزشها را ببینند.
یکی دیگر از معضلاتی که آموزگاران در تدریس آنلاین با آن دست و پنجه نرم میکنند، تفاوت شرایط با کلاسهای حضوری است. در کلاسهای حضوری آموزگاران میتوانستند با دانشآموزان مستقیم گفت و گو و دانشآموزان خجالتی را بشناسند و به آنها کمک کنند تا اعتماد به نفس لازم را به دست بیاورند و هنگام پرسش و پاسخ یا بحثهای کلاسی، در آنها شرکت کنند. اما در کلاس مجازی این امکان وجود ندارد حتی اگر آموزگار با دانشآموز صحبت کند، تغییری ایجاد نمیشود و دانشآموز خجالتی جواب سؤالات را در پیام خصوصی برای آموزگار ارسال میکند.
در آخر هم به چالشهایی که شاید مهمترین چالشها برای هم اولیا هم آموزگاران باشد، اشاره میکنیم. پیش از کرونا اولیا دانشآموزان خود را به مدرسه میسپردند و از نحوهی تدریس و جریانات داخل کلاس فاصله داشتند ولی در شرایط آموزش آنلاین اولیا به اجبار به تدریس و آموزش دانشآموزان ورود پیدا میکنند درحالی که با شیوههای جدید آشنایی ندارند و ممکن است توضیحات اولیا با نحوه تدریس آموزگاران متفاوت باشد و برای دانشآموز دوگانگی ایجاد بشود این مسئله به خصوص در پایهی اول مشهودتر است. و اما چالشی که معلم با آن رو به رو است این است که در کلاسهای حضوری ساعت کاری معلم معلوم و مشخص بود و بعد از تعطیلی مدرسه، میتوانست به کارهای شخصی خود برسد اما اکنون دیگر آن جداسازی بین مسائل کاری و کسائل شخصی وجود ندارد و مجبور است تا پاسی از شب با تصحیح تکالیف دانشآموزان از طریق گوشی و آمادهسازی فیلم و تولید محتوا برای کلاس روز بعد درگیر باشد.
