آذربایجان شرقی قطب تولید گل محمدی کشور/ فعالیت ۲۱ کارخانه فرآوری

ناظم نیوز: اینجا دیار قیزیل گول است و کافی است فصل خرداد از راه برسد تا عطر ناب گل محمدی به مشام برسد. عصاره بهشتی گل محمدی در استان آذربایجان شرقی ورد زبان همه است و این روزها زنان و مردان روستای گنبرف تا آذرشهر و اسکو مشغول برداشت گل محمدی هستند.

سطح زیرکشت گل محمدی در استان آذربایجان شرقی به ۱۵۰۰ هکتار می‌رسد و ۲۱ کارخانه فرآوری گل محمدی نیز در همین استان قرار گرفته است که به کشورهای حاشیه خلیج فارس، عراق، ارمنستان و جمهوری آذربایجان صادر می‌شود.

شهرستان آذرشهر و اسکو قطب تولید گل محمدی

معاون بازرگانی و صنایع تبدیلی سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی در گفت و گو با خبرنگار ناظم نیوز گفت: قطب تولید گل محمدی در استان آذربایجان شرقی، مختص به شهرستان‌های آذرشهر و اسکو است.

ایاز برنو ادامه داد: کاشت گل محمدی در حاشیه دریاچه ارومیه به عنوان اصلاح الگوی کشت می‌تواند مطرح شود چرا که گل محمدی کم‌آب بر است.

وی افزود: سطح زیر کشت گل محمدی در استان به ۱۵۰۰ هکتار می‌رسد و عملکرد آن در هر هکتار، حدود ۳ تا ۴ تن می‌باشد که به طور سالیانه ۵ هزار تن گل محمدی در استان آذربایجان شرقی برداشت می‌شود.

معاون بازرگانی و صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی افزود: این زمینه در استان آذربایجان شرقی وجود دارد که با استفاده از بیوتکنولوژی، عملکرد پرورش گل محمدی افزایش یابد تا با ایجاد یک گلستان، بتوانیم به سوددهی بالایی دست یابیم.

وی ادامه داد: فرآوری این محصول به صورت غنچه خشک، عرقیات و گل محمدی خشک شده قابلیت ارائه به بازارهای جهانی را دارد.

برنو توضیح داد: مصارف گل محمدی بسیار است و بزرگ‌ترین کارخانه مرباسازی گل محمدی در استان آذربایجان شرقی می‌باشد.

معاون بازرگانی و صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی گفت: صادرات گل محمدی به کشورهایی نظیر عراق، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و حاشیه خلیج فارس انجام می‌گیرد.

وی در پایان افزود: ۲۵ کارخانه فرآوری در استان آذربایجان شرقی وجود دارد که در شهرستان‌های آذرشهر، اسکو، مرند و تبریز واقع شده است.

کشت و توسعه گل محمدی در آذربایجان شرقی

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و رئیس هیئت مدیره شرکت تعاونی قیزیل گول قاضی جهان در گفت و گو با خبرنگار ناظم نیوز گفت: گل محمدی یکی از ارزشمندترین و مشهورترین گیاهان دارویی جهان بشمار می‌رود. گل تر، گل خشک، گلاب، مربا خوراکی است. اسانس، گلاب و گل خشک از فرآورده‌های صادراتی آن است. اسانس در صنایع عطر سازی، آرایشی، درمانی قابل مصرف بوده و در درمان افسردگی و طب سنتی کاربرد فراوانی دارد.

اکبر عبدی قاضی جهان ادامه داد: گل محمدی یکی از ارزشمندترین و مشهورترین گیاهان دارویی جهان بشمار می‌رود. گل تر، گل خشک، گلاب، مربا خوراکی است. اسانس، گلاب و گل خشک از فرآورده‌های صادراتی آن است. اسانس در صنایع عطر سازی، آرایشی، درمانی قابل مصرف بوده و در درمان افسردگی و طب سنتی کاربرد فراوانی دارد. نکته مهم اینکه زندگی بشر با گل محمدی از قبل تولد تا بعد از مرگ (مجلس ترحیم و مراسم سوگواری) با گل محمدی آمیخته شده است و از عطر و بو، خوراک، حرارت، درمان، دفع پریشانی، نشاط آوری، آرایش جسم و جان و آرامش روح، روان و…. بهره می‌برد. عطر گل محمدی ایران به سبب شرایط اقلیمی از مرغوبیت خاصی برخوردار بوده و به لحاظ کیفیت منحصر به فرد است.

وی افزود: گل محمدی در شمال غرب کشور در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان و همدان به قیزیل گول یا گل طلا معروف بوده و به جهت برخورداری از عطر و بوی خاص شهرت جهانی دارد و با فرهنگ و ادبیات بومی مردم این مناطق آمیخته شده و جایگاه ویژه ای در زندگی مردم منطقه دارد. به علت تنوع محصولات و کاربردهای مختلف عطر، گلاب، گل و مراسم‌های و آئین‌های سنتی با فرهنگ مردم آمیخته شده است. آذربایجان شرقی به دلیل داشتن مزارع گل محمدی خوش رنگ و زیبا شهره عام و خاص بوده و هر سال همزمان با نیمه اردیبهشت ماه و شکوفایی گل‌های معطر پر طراوت، برداشت گل‌های خوش عطر محمدی از گلستان‌های این استان آغاز می‌شود.

قاضی جهان ادامه داد: آذربایجان شرقی چهارمین تولید کننده گل محمدی در کشور است. میزان تولید محصول در سال جاری بیش از پنج هزار تن گل محمدی از ۱۳۵۰ هکتار از مزارع بارور گل محمدی برداشت می‌شود. در حال حاضر از هر هکتار از باغات گل محمدی چهار تن گل برداشت می‌شود اما عملکرد باغات شاخص بیش از هفت تن در هکتار است. سطح زیر کشت این محصول در آذربایجان شرقی ۱۴۶۰ هکتار بوده و ۱۰% مساحت گلستان‌های موجود در کشوراست که ۱۵۵ هکتار آن به صورت نهالستان و ۱۳۰۵ هکتار آن از گلستان‌های بارور برداشت می‌شود. متوسط تولید در ایران ۲/۲ تن در هکتار بوده در صورتیکه میانگین تولید گل محمدی در آذربایجان شرقی نسبت به میانگین کشوری بالاتر بوده و در حدود ۴ الی ۵/۴ تن در هکتار می‌باشد.

پایتخت گل محمدی شمالغرب کشور

وی گفت: بامدیریت صحیح در احداث گلستان‌های جدید و احیای گلستان‌های موجود گل محمدی، می‌توان میانگین برداشت حداقل ۱ تن در هکتار افزایش داد. روستای گنبرف در ۳۵ کیلومتری شهرستان اسکو و در دامنه کوه سهند قرار دارد که به پایتخت گل محمدی شمال غرب کشور معروف است. سالانه حدود دو هزار و ۶۰۰ تن گل محمدی از مزارع آن برداشت می‌شود که سهم ویژه‌ ای در تولید گل محمدی کشور دارد. ۱۰ درصد سطح زیر کشت این محصول به استان ما اختصاص یافته است که بیش از ۶۰ درصد آن هم در شهرستان اسکو تولید می‌شود. ۳۰ درصد از کل تولید گل محمدی استان در مصارف خانگی مانند گل قند، مربا و شربت، پوره، غنچه بقیه در قالب گل، گلاب، عرقیجات و اسانس عرضه می‌شود.

قاضی جهان افزود: شهرستان آذرشهر یکی از قطب‌های تولید گل‌محمدی و بازار مرکزی محصول گل محمدی و فرآورده‌های آن در آذربایجان شرقی است که هر ساله همزمان با خردادماه و شکفتن گل‌های معطر، برداشت گل‌های خوش عطر محمدی از زمین‌های کشاورزی آذرشهر آغاز می‌شود. در سال‌های اخیر با توجه به رونق بازار مصرف و کم نیازی به آب و قرار گرفتن در الگوی کشت مناسب منطقه، اراضی کشاورزی بیشتری در آذرشهر به کاشت این گل اختصاص یافته است.

وی بیان کرد: کل سطح زیرکشت گل محمدی در شهرستان آذرشهر در حدود ۱۵۰ هکتار است که ۱۲۵ هکتار آن، سطح زیرکشت بارور است و ۲۵ هکتار به نهال‌های تازه کاشته شده اختصاص دارد. کشت آن در دامنه کوه‌ها و زمین‌های کم ده در شهرستان بسرعت در حال توسعه یابد به طوری که اخیراً در پشت بام منازل این شهر نیز اقدام به کشت و پرورش گل محمدی نموده‌اند. گل محمدی نیز علاوه بر مصرف تازه برای گلاب گیری و تهیه مربا، گل قند کاربرد دارد جزو محصولات خشکباری بوده و قابلیت خشک کردن به فرم پر، گل خشک کامل، غنچه را دارد.

قاضی جهان افزود: بازار اصلی عرضه تر گل محمدی، خشک و فرآوری شده گل محمدی نیز می‌باشد. محصول گل‌های محمدی برداشت شده در اغلب شهرستان‌های استان به بازار آذرشهر منتقل شده و عرضه می‌شود. بخش عمده به گلاب گیری و بخش دیگرش به صنایع غذایی اختصاص می‌یابد. محصول تولید شده اعم از گل تر، گل خشک، گلاب علاوه تأمین نیازهای داخلی استان به سایر شهرستان‌ها مخصوصاً کاشان جهت گلاب گیری ارسال می‌گردد.

وجود بیش از ۲۱ کارخانه در زمینه گلاب گیری

وی توضیح داد: با وجود بیش از ۲۱ کارخانه که در زمینه گلاب گیری و استحصال اسانس و بیش از ۱۰۰ کارگاه نیمه صنعتی و کوچک، به علت آماده نبودن زیر ساخت‌ها سال هاست که هزاران تن از محصول گلستان‌های استان فله‌ای به کارگاه‌های تولید گلاب در کاشان ارسال می‌شود. در صورتی که استان آذربایجان شرقی در زمینه تولید تجهیزات فرآوری و اسانس گیری، تولید انواع کیک، شیرینی، شکلات و صادرات خشکبار رتبه برتر را در کشور دارد.

قاضی جهان بیان کرد: ایجاد زیر ساخت‌های لازم به منظور توسعه صنایع تبدیلی در استان و مخصوصاً در آذرشهر و اسکو و همچنین تقویت کارگاه‌های فرآوری و مشاغل خانگی در روستاها از بمنظور رونق اقتصادی ضرورت دارد. روستای گنبر یکی از روستاهای مهم اقتصادی در استان است که صدها نفر از مردم این منطقه به صورت مستقیم و غیرمستقیم در صنعت گل محمدی مشغول به کار هستند. لذا جذب سرمایه گذار برای رونق صنایع تبدیلی و فرآوری محصول گل محمدی ضرورت داشته و اقدامات مؤثر در توسعه و ارتقای بهره وری در باغات گل محمدی در اولویت قرار گیرد. علاوه بر شهرستان‌های آذرشهر و اسکو در بستان آباد، هشترود، چاراویماق، مراغه، عجب شیر، ورزقان، اهر، مرند، شبستر، هوراند در آذربایجان شرقی به دلیل کوهستانی بودن دارای زمین‌های کم بازده، اراضی دیم و آبی مستعد بوده و از توانمندی‌های طبیعی و اقلیمی، اکولوژیکی بسیاری بالایی به منظور احداث گلستان با بهره مندی از تکنولوژی‌های مدرن پیشرفته برخوردار است.

وی بیان کرد: نظر به ارزش افزوده بالای گل محمدی و سود آوری اقتصادی آن، سرمایه‌گذاری در این حوزه علاوه بر اینکه فرصت خوبی برای اشتغالزایی و رفع بیکاری جوانان ایجاد می‌کند و محصول گل محمدی و فرآورده‌های جانبی آن مانند گلاب و عرقیجات هر لیتر اسانس این محصول سودآوری بالایی دارد. در حفاظت، کنترل و مهار سیلاب‌ها، جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ و تقویت تنوع زیستی گونه‌های دارویی و مرتعی نقش مؤثری دارد.

قاضی جهان ادامه داد: به منظور جهش تولید، افزایش عملکرد و کیفیت محصول مسئولین محترم به مانع زدایی و پشتیبانی از تولید در همه عرصه‌های کشاورزی و مخصوصاً تولید گل محمدی اقدام نمایند. بعلاوه آموزش باغبانان با اصول و تکنیک‌های جدید کاشت، داشت و برداشت گل محمدی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش درآمد خانواده‌ها، کاهش مصرف سموم و کود، عرضه محصول سالم، استفاده بهینه از منابع آب، خاک و محیط زیست، رونق اقتصادی و جهش تولیدات روستایی، توسعه صنایع و فرآوری محصول، آشنایی با شیوه‌های نوین در مدیریت گلستان‌های گل محمدی ضرورت دارد. امید است با رفع موانع تولید و بکارگیری تکنولوژی‌های نوین در کشت، داشت و برداشت گل محمدی و پشتیبانی مسؤلین محترم و دخیل در گلستان‌ها بتوانند نقش مؤثری افزایش کمی تأثیر گذاشته و محصولی با کیفی داخلی و خارجی عرضه نمایند.

وی بیان کرد: سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان‌شرقی از متقاضیانی که خواهان سرمایه‌گذاری در قسمت صنایع تبدیلی نظیر گلاب گیری و اسانس گیری هستند حمایت می‌کند و راه‌اندازی صنایع فرآوری محصول گل محمدی نیز در اولویت برنامه‌های این سازمان قرار دارد. آماده سازی زیر ساخت‌ها زمینه ساز جذب سرمایه گذاران برای تولید محصولات گل محمدی در شهرهای آذرشهر و اسکو است و امیدواریم مسئولان امر برای تحقق وعده‌های خود به کشاورزان منطقه همت جدی داشته باشند چراکه صنعت گل محمدی و رونق آن می‌تواند بخش بزرگی از معضل بیکاری جوانان روستایی را حل کند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و رئیس هیئت مدیره شرکت قیزیل گول جهان گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های تولید گل محمدی مسن بودن اغلب باغبانان و زارعین در کشور می‌باشد متأسفانه جوانان رغبت چندانی به کشاورزی از جمله کشت و توسعه گل محمدی اهمیتی نمی‌دهند علت اصلی عدم مهارت آموزی دانش آموزان در طول دوره تحصیل برمی گردد. علیرغم اینکه در این ۱۲ سال بسیاری از اوقات دانش آموزان متأسفانه صرف آموزش عربی می‌شود که هرگز کاربردی در جامعه نداشته و همه دانش آموزان از آن متنفرند. مسئولان آموزش و پرورش در تعریف و تدوین دروس مهارت آموزی را فراموش کرده‌اند و آموزش عربی بی محتوا و بدرد نخور را اجباری نموده‌اند. لذا اصلاح تغییر این رویه به مهارت آموزی دانش آموزان مخصوصاً در زمینه کشاورزی ضرورت داشته تا جوان گرایی در کشاورزی صورت گیرد. و عمر جوانان در آموزش اجباری عربی صرف نگردد.

وی ادامه داد: کشت و توسعه این گونه بومی و عامه پسند در فضای سبز شهری به جهت بهره مندی از زیبایی و جلوه خاص آن، روشنی بصیرت، بینایی، انتشار عطر و اسانس در فضای آلوده شهری و تأثیر شگرف آن در ایجاد آرامش روح و روان مورد توجه قرار گیرد.

قاضی جهان بیان کرد: به طور معمول روند تولید گل تا زمان ۹ تا ۱۲ سالگی بوته، افزایشی و پس از آن کاهشی است. پیری و فرسودگی در مزارع گل محمدی مفهومی نداشته و در صورت پیر شدن با یک کف بر کردن و یا کندن پاجوش‌ها قابل احیا بوده و پس از یکسال مجدداً قابلیت تولید گل با عملکرد بالا را دارد. به دلیل کوهستانی بودن آذربایجان و تولید محصول در کوهپایه‌ها اسانس حاصل از گلستان‌های گل محمدی اعم از ارقام بی خار قاضی جهان، خاردار آتشی قاضی جهان و سایر ارقام بومی از ارزش بسیار بالایی برخوردار است. به عنوان ماده اولیه کارخانه‌های عطر سازی جهان به شمار می‌رود. به همین علت این محصول و اسانس آن در کشورهای مختلف طرفداران زیادی داشته و یکی از دلایل ارزش بالا و قیمت ۲۰ هزار دلاری هر کیلو اسانس آن می‌باشد و به طلای مایع نیز معروف است، مصرف گل محمدی و فرآورده‌های آن مخصوصاً در سال‌های اخیر و دوره شیوع کرونا مورد توجه واقع گشته است.

وی افزود: گل محمدی گیاهی بسیار کم توقع و کم نیاز به آب بوده و اغلب شرایط نامساعد آب و هوایی را به خوبی تحمل می‌کند. طالب مکان‌های کاملاً آفتابی است. سازگاری این گیاه به خشکی یکی از بارزترین صفات شاخص آن است. در زمان گل‌دهی هر ۱۵ روز یک‌بار و بعد از برداشت هر ۳۰ روز یکبار در فصل رشد آبیاری کفایت می‌کند. مناطق مورد کشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه خشک با تابستان‌های معتدل، خشک و زمستان‌های سرد می‌باشد. بهترین خاک برای کشت گل محمدی خاک‌های شنی رسی با بافت نسبتاً سبک می‌باشد کشت مخلوط آن با سایر گونه‌ها به دلیل سایه اندازی سبب کاهش بسیار زیاد عملکرد محصول، طغیان سفیدک، سایر آفات و بیماری‌ها می‌گردد.

وی بیان کرد: قیمت گل تر و گل خشک رقم بی خار یا کم خار به علت برخورداری از کیفیت بالاتر قیمت بالاتری دارد. قیمت گل تر رقم بی‌خار ۵ تا ۱۰ هزار تومان و در گل خشک ۵۰۰۰۰ الی ۱۰۰,۰۰۰ تومان در هر کیلو نسبت به رقم آتشی خاردار و سایر ارقام بالاتر است. به طوری که قیمت عمده هر کیلو گل خشک سایر ارقام بین ۳۵۰۰۰۰ تا ۴۰۰,۰۰۰ تومان بوده در حالی که گل خشک این ژنوتیپ جدید بدون خار از ۴۵۰۰۰۰ تا ۵۰۰,۰۰۰ تومان بفروش می‌رسد.

قاضی جهان ادامه داد: هزینه یک عملیات کاشت، داشت و برداشت در یک هکتار به غیر سال اول که ۵۰ میلیون تومان می‌باشد در سال‌های بعد در حدود ۲۰ میلیون تومان برآورد می‌گردد. لذا زراعت گل محمدی نسبت به بسیاری از گیاهان دیگر سودمند بوده و از کارایی و راندمان مصرف آب (مقدار آب مورد نیاز برای تولید یک واحد ماده خشک) بالاتری دارد. باید توجه داشت که به علت حساس بودن این رقم به سرمای زمستانه و سرمازدگی سرشاخه‌ها در مناطق سردسیر مثل آذربایجان، کشت این رقم در ارتفاعات زیر ۱۷۰۰ متر امکان پذیر است.

وی در پایان گفت: در حال حاضر در ایران ۲۶ هزار هکتار گل محمدی کشت می‌شود. در صورت بهره‌مندی از تکنیک‌های زراعی نوین در کشت، داشت و برداشت و مدیریت بهینه در گلستان‌ها با افزایش ۱ تن عملکرد در واحد سطح، تولید محصول ۲۶۰۰۰ تن افزایش خواهد یافت. بنابراین از بکارگیری فناوری و تکنیک‌های ساده و نوین در کشت، و توسعه و اصلاح گلستان‌ها، استحصال فرآورده‌های جانبی آن نباید غفلت نمود که در اشتغالزایی، توسعه و رونق اقتصادی جامعه می‌تواند بسیار مؤثر واقع گردد.