از شکوه مقبره شیخ صفی تا صفای آب گرم سرعین
ناظم نیوز: اَردَبیل یکی از کلان شهرهای ایران و مرکز استان اردبیل در شمال غربی ایران است. این شهر در قبل و پس از اسلام مرکز آذربایجان بوده است. اشتهار و اهمیّت اردبیل تنها از آن جهت نیست که چند تن از پادشاهان ایران آن شهر را قرارگاه خود ساختند، بلکه از آن لحاظ است که سر حلقه فرقه صفویه، شیخ صفیالدین اردبیلی، از این جا برخاست و در همین جا به خاک سپرده شد.
به گزارش ناظم نیوز، گذشته از تاریخ کهن این شهر و آثار بجا مانده از دوران صفویه و ایلخانی. استان اردیبل بخودی خود استانی است که گردشگران را بسوی خود می کشاند. اردبیل با دارا بودن جنگلها، مقبره ها. کلیساهای قدیمی و دریاچه هایش و از همه مهمتر آب گرم سرعین که اکثر گردشگران ایرانی و خارجی حتی برای یک دفعه هم شده سری به این شهر زده باشند. در کنار آثار تاریخی و گردشی، عسل و شیرینجات اردبیل در نوع خود مشهور و جهانی است.
آنچه در باره اردبیل خواهید خواند گوشه ای از مهمترین جاهای دیدنی و گردشی استان اردبیل است که با هم می خوانیم.
شیخ صفی الدین اردبیلی
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی واقع در میدان عالی قاپو اردبیل و از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی پس از وفات وی در سال 735 ه.ق به وسیله فرزند وی صدرالدین موسی پایه گذاری شد و سپس در طول ایام پس از شروع حکومت صفویه با توجه به ارادت خاصی که پادشاهان صفوی نسبت به جد خود داشتند واحدهایی بصورت بخش های الحاقی به مجموعه قبلی اضافه شد. این بنای عظیم شامل گنبد الله الله، گنبد جنت سرا، دارالمتولی، قندیل خانه، حرم سرا و … می باشد.
یکی از موارد منحصربه فرد آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی این است که حاوی ده ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته های هنری است که می توان به عالی ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچبری کتیبه های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و…) منبت های ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد.
مرمت های انجام شده در بنا عبارت از ازاره چوبی مربوط به صد سال قبل، پایه سنگی ازاره بیرونی بنا و مرمت کاشیکاری بیرونی گنبد مربوط به ۱۳۲۰ (هـ . ق) و تعمیرات اساسی ضریح چوبی مربوط به سال ۱۳۶۱ (هـ . ش) است.
فرش منحصربفرد بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که سال ها زینت بخش این بقعه بود اخیرا در فهرست 50 شاهکار هنری برگزیده جهان قرار گرفته است. این فرش هم اکنون درگنجینه ” ویکتوریا آلبرت هال ” شهر لندن در معرض دید عموم قرار دارد و تا سال 1893 میلادی در مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی قرار داشت.
برج شاطر
برج شاطر در روستای صومعه ۵/۸ کیلومتری اردبیل در یک فضای وسیع و گسترده بنا شده است. در حوالی برج به فواصل گوناگون، تپه های باستانی قرار دارد. بیشتر آن ها مربوط به دوره های پیش از اسلام به ویژه دوره اشکانی است. برج از داخل استوانه و از خارج ده ضلعی با طول اضلاع ۶۳/۲ متر است و ازاره ای سنگی به ارتفاع ۵/۱ متر و مرکب از چهار برج سنگ تراش دارد. ورودی برج شاطر در ضلع شرقی و در بالای پایه سنگی واقع شده که پنج یا شش پله در برابر آن قرار داشته است. از کتیبه و پوشش بنا چیزی بر جا نمانده است، ولی از شیوه معماری برج و شباهت آن با مقبره چلبی اوغلو در سلطانیه چنین بر می آید که احتمالأ از بناهای قرن هشتم هجری باشد.
پل هفت چشمه
پل هفت چشمه در اردبیل میدان پانزده خرداد ابتدای خیابان ساحلی و روی رودخانه با لیقلو چای واقع شده است
پل هفت چشمه که بنام های ججین، پل داشکسن و یدی گوزلی، کورپی قرمزی نیز نامیده می شود دارای هفت چشمه است و آثار دوره صفوی است. تیم مکاتبین در متن زیر تلاش می کند از تمامی نام های این پل استفاده کند و باور به این دارد که این اسامی ارزش تاریخی خود را دارند. ستارخان سردار ملی مشروطیت بعد از فرار از زندان نارین قلعه اردبیل خود را به کنار یدی گوزلی رسانده و به یاران خود، که با اسب منتظرش بوده اند، ملحق می شود و راهی نجف اشرف می شود تا فتوای مشروطه را از مجتهدین اخذ کند. ججین یادگار دوره صفویه بوده و از سال ۱۳۷۴ ه. ش عملیات مرمت آن شروع شده است
کورپی قرمزی شامل هفت دهانه آجری با قوس پنج و هفت و موج شکن های سنگی می باشد ملات بکار رفته در ساختمان پل، گچ و آهک می باشد.
جنگل فندقلو
جنگل فندقلو در 30 کیلومتری شهرستان اردبیل و 10 کیلومتری جنوب شهر نمین واقع شده است جنگل فندقلو بخاطر داشتن جاذبه های منحصربه فرد جنگلی – مرتعی و گردنه زیبای حیران قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه در صنعت اکوتوریسم دارد.
راههای مختلفی به این جنگل وجود دارد اما راه اصلی رسیدن به آن که آسفالت هم میباشد سه راهی جاده اردبیل به آستارا در نزدیکی شهر نمین است. به این ترتیب که در مسیر راه اردبیل به آستارا و پیش از رسیدن به نمین مسیری سرسبز و زیبا با تابلوی راهنمای جنگل فندقلو مشاده می کنید راه دیگر که برای رسیدن به این جنگل وجود دارد از جاده اردبیل به تهران در گردنه حیران از داخل روستای گیلده می باشد.
عرصه جنگلی فندقلو بخشی از جنگلهای شرق استان اردبیل به شمار می رود که دنباله جنگل های نیمه گرمسیری استان گیلان می باشد. مساحت منطقه فندقلو حدود 16 هزار هکتار است که بیش از چهار هزار هکتار آن تحت پوشش عرصه های جنگلی قرار دارد و بقیه را مراتع تشکیل می دهد.
خانه ارشادی
خانه ارشادی در اردبیل، خیابان کاشانی، کوچه اوچدکان واقع شده است خانه ارشادی اردبیل باقیمانده ای از یک خانه بزرگ اربابی می باشد که در دوره های مختلف تفکیک، تخریب و نوسازی گردیده است و در بدو احداث دارای کاربری مسکونی بود یکی از بناهای تاریخی شهر اردبیل است که در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. در دوران پهلوی دوم آن را برای استقرار یک مدرسه به آموزش و پرورش واگذار کردند.
این بنا دارای پی های سنگی است که با ملاط ماسه، آهک پر شده است. دیواره های بیرونی آجری و درونی خشتی است. از راه جداره های بیرونی بنا با چهار ردیف سنگ بازالت سیاه تیشه ای باتراش دستی اجرا شده است.
بخاری های دیواری که در شاه نشین قرار دارند، در و پنجره های چوبی ترکیب یافته با شیشه های رنگی بصورت طرح های اسلیمی و همچنین طاق نماهای گچی – آجری حیاط از دیگر تزئینات موجود در خانه ارشادی هستند.
دریاچه شورابیل
دریاچه شورابیل در ۲ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به طرف خلخال واقع شده است این دریاچه در ارتفاع 1365 متری از سطح دریا قرار دارد
علت نامگذاری دریاچه شورابیل این بوده که قبلا آب این دریاچه بسیار شور بوده و افرادی که از بیماریهای پوستی و رماتیسم رنج میکشیدند برای درمان بیماری خود از گِل این دریاچه استفاده میکردند ولی امروزه با هدایت آب رودخانه بالخلو به آن حجم آب آن از 1/1 میلیون متر مکعب به 14 میلیون متر مکعب و وسعت آن از 74 هکتار به 180 هکتار افزایش یافت و از شوری آن کاسته شده به طوریکه در آن نوعی ماهی قزل آلای رنگین کمان پرورش داده می شود.
پلیکان های خاکستری، اردک چشم طلایی، اردک تاجدار، غاز خاکستری، غاز زنگوله بار، لک لک سیاه و… از پرندگان مهاجر و دراج، قرقاول، مرغابی، خوتکا، چنگر، حواسیل، آنگوت و…از جمله پرندگان بومی هستند که در دریاچه زیبای شورابیل به چشم می خورند نتایج مطالعات زمینشناختی نشان می دهد که قدمت دریاچه شورابیل قدیمى تر از دریاچه ارومیه است.
کلیسای مریم مقدس
کلیسای مریم مقدس در کوچهای به نام ارمنستان گازران یا اونچو میدان اردبیل واقع شده است و در سال ۱۸۷۶ میلادی (برابر با ۱۲۵۵ خورشیدی) با هزینه شخصی خانواده گالوست میرزائیان بنا گردیده است. معمار این بنا خاچاطور شهبازیان بوده است.
در محوطه کلیسا گورهایی وجود دارد که از سنگ های معمولی و رسوبی در ساخت آن استفاده شده و بر روی آن ها صلیب هایی کنده شده است. بر روی درب ورودی کلیسا با خط ارمنی، بوسیله تکه هایی بریده شده از نی، که به شکل حروف درآورده و با میخ بر متن درب کوبیده اند، چنین نگاشته شده است : «این دربِ خانه حقیقی خداست، که بر رسم یادبود از طرف اگالوس ملیک میرزا یانس به کلیسای مریم مقدس هدیه می شود 1876.
آخرین مراسم مذهبی و نماز جماعت در سال ۱۹۴۴ میلادی برابر با ۱۳۲۳ خورشیدی توسط کشیش وارطان ژاما گورسیان در آن انجام م شده است. در حال حاضر حتی یک خانواده ارمنی در اردبیل مقیم نیست. از سال ۱۳۷۰ کلیسای مذکور از طرف شورای خلیفه گری ارامنه آذربایجان در اختیار مدیریت میراث فرهنگی اردبیل قرار گرفت تا با کمکهای مالی ارامنه این بنای تاریخی مرمت شود .
مسجد جمعه اردبیل
مسجد جمعه اردبیل درشمال شرقي شهر بين محله هاي پيرشمس الدين و عبدالله شاه برروي تپه مرتفعي واقع گرديده و يکي از قديمي ترين مساجد شمال غربي ايران است
جمعه مسجد آخرین بار در دوران ایلخانی مورد مرمت قرار گرفته است. کاوش های باستانشناسی که برای شناخت مختصات تاریخی بنا از سال ۱۳۶۷ توسط سازمان میراث فرهنگی شروع شده، پس از خاکبرداری از لایههای خاک و برچیدن قبرهای متاخر، سرستونهای آجری و قسمتی از دیوار شبستان مسجد عتیق را که متعلق به دوره ایلخانی بوده از خاک بیرون آورد که تاریخ روشن مسجد و چگونگی الحاقات و تکامل آنرا طی ادوار مختلف تا حدی مشخص نمود اصل بناي کنوني مسجد، در دوره سلجوقيان، برروي بقاياي کهن تري ساخته شده که درنتيجه حمله مغول، حدود سال 620 هجري، ويران و در حدود سال 650 هجري مجددا بازسازي شده است
درب ورودي مسجد به تاريخ 742 ه.ق. داراي گره هاي هندسي، گل ميخ هاي آهني و کتيبه اي حاوي دو بيت شعر به خط نسخ است به نظر مي رسد که درب مزبور، از جاي ديگر به اين مسجد منتقل شده است
در حدود 5/16 متري مسجد، بقاياي مناره اي از دوره سلجوقي به ارتفاع هشت و قطر پنج متر باقي مانده که به هنگام آباداني مسجد در کنار آن قرار داشته در بدنه مناره دوسنگ نبشته به تاريخ هاي 878 و 879 ه.ق نصب شده که مربوط به فرمان اوزون حسن حکمران آق قويونلو است و ارتباطي با بناي مسجد و مناره ندارد و احتمالاً از جاي ديگري آورده شده و روي منار نصب شده و در اداره فرهنگ و هنر سابق حفاظت می شود. اين بنا به شماره 248 به ثبت تاريخي رسيده است .
مقبره شیخ امینالدین جبرائیل
مقبره شیخ امینالدین جبرائیل پدر شیخ صفیالدین، پدرجد پادشاهان صفوی در روستای کلخوران در 3 کیلومتری شمال اردبیل قرار دارد و به همین دلیل روستای کلخوران گاه به نام «کلخوران شیخ» خوانده می شود. مقبره شیخ کلخوران که در اوایل قرن دهم هجری قمری بنا شده است، در وسط محوطهای وسیع مشهور به باغ شیخ، به شکل هشت ضلعی با آجر ساخته شده است.
در آرامگاه شیخ امینالدین جبرائیل برجی شبیه برج مقبره شیخ صفی دیده میشود که احتمالاً مربوط به قرن هشتم هجری قمری است اما اصل عمارت در زمانهای بعد یعنی همزمان با بقعه شیخ صفی در اوایل قرن دهم بنا نهاده شده است.
سبک نقاشی مربوط به دوره صفوی است. سقف رواق دارای گچبری است که با رنگ های طلایی و آبی دارای اسلیم های زیبا و گل های شاه عباسی است که حاکی از آرامش معنویت محیط و مکان بقعه است. دیوارهای جانبی رواق دارای کاشی کاری معرق و در بعضی از قسمت ها از کاشی های اصیل هشت ضلعی استفاده شده است.
درب ورودی بقعه شیخ امینالدین جبرائیل از چوب جنگلی ساخته شده است و در حواشی لنگه درب ها، اشعاری بصورت برجسته کار شده است. از باقیمانده اشعاری که به خط نستعلیق روی این در کنده شده، تاریخ ساخت آن 1030 هجری قمری ذکر شده است. بالاى درِ ورودى، تصوير يک شير و يک پلنگ در دو سوى پنجره نقاشى شده و هر يک با يک زنجير به پنجره بسته شدهاند، و نشان از سبک و سياق منسوب به دوره صفوى و اوايل سده يازدهم هجرى دارند.
هفت قطعه سنگ قبر بسيار زيبا و پرنقش و نگار، اما بدون نام و نشان در جنوب شرقى بقعه شيخ جبرائيل وجود دارد اين سنگها به موازات و مجاورت هم در حاشيه يک گورستان بزرگ قرار دارند و به نام هفتتنان کلخوران معروفاند.
موزه مردم شناسی اردبیل
موزه مردم شناسی اردبیل در محل حمام تاریخی آقانقی (ظهیرالاسلام) در میدان عالی قاپو ابتدای خیابان سعدی اردبیل قرار دارد. در این محل علاوه بر نمایش 33 نوع مجسمه با پوشش محلی مردم استان اردبیل، آثار و دست نوشته های مربوط به هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه جمع آوری و عرضه شده است.
این حمام را شخصی به نام ظهیرالاسلام در دوره ایلخانی بنا نمود و 200 سال بعد بخش هایی به آن اضافه شد. در زمان قاجار فردی به نام آقانقی مؤتمن الرعایا این حمام را خریداری و بازسازی نموده و به همین جهت است که این حمام به نام هر دو نفر نامیده می شود. در سال 1378 خورشیدی این حمام توسط میراث فرهنگی خریداری شد و بعد از انجام بازسازی های لازم، به موزه مردمشناسی اردبیل تبدیل شد.
دریاچه نئور
دریاچه نئور در ۴۸ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به طرف خلخال در یکی از دره های کوهستان باغرو و در ارتفاع ۲۵۰۰ متری از سطح دریا با مساحتی بالغ بر ۲۱۰ هکتار واقع می باشد برای رسیدن به آن پس از طی حدود ۳۵ کیلومتر از شهر اردبیل به سمت شهر خلخال به ده بودالالو می رسیم سپس می بایست جادهای به طول ۱۳ کیلومتر را به سمت بالای کوه طی کرده و پس از گذر از کنار روستای عباس آباد به دریاچه می رسیم. جاده کوهستانی برای رسیدن به این دریاچه آسفالت بوده، ولی جاده دور دریاچه خاکی می باشد.
دریاچه نئور که بزرگترین دریاچه طبیعی و آب شیرین استان اردبیل می باشد در بلندی های باختری رشته کوه باغرو (تالش) بر روی ولکانیت پرفیر آندزیتی – ائوسن بالایی ایجاد شده است .
دریاچه نئور مشتمل بر دو دریاچه کوچک و بزرگ است که در فصل بهار به هم میپیوندند و دریاچه واحد را به وجود میآورند و در حداکثرین عمق در حد کمینه 5/5 متر و در حد بیشینه 13 متر می باشد. آب این دریاچه برای استفاده آبیاری زمین های کشاورزی مورد بهره برداری قرار می گیرد که در سال ۱۳۶۶ به منظور ذخیره آب جهت استفادههای کشاورزی سدی در تنها خروجی دریاچه (قانلی دره) احداث و مورد بهره برداری قرار گرفت و هر ساله به میزان اندک بچه ماهی قزل آلای رنگین کمان جهت کنترل جمعیت گامارس های موجود در دریاچه رها سازی می گردد. وسعت حوضه آبریز دریاچه نئور 45 کیلومتر مربع بوده و از مراتع ییلاقی عشایر فندوقلو میباشد.
سرعین
شهرستان سیاحتی سرعین در 23 کیلومتری اردبیل در دامنه کوه سبلان واقع شده و به علت داشتن چشمه های آب معدنی فراوان، مشهور شده است. سرعین دارای ده ها چشمه آب گرم معدنی می باشد که از کوه سبلان سرچشمه می گیرند. چشمه های آب معدنی معروفی از قبیل گاومیش گلی، بش باجیلار، مجتمع آب درمانی سبلان و… در این شهر واقع شده است.
سرعین در فرهنگ لغت فارسی به معنای «سرچشمه» می باشد. در ادوار گذشته از این منطقه به نامهای ساری قیه، سارقین، سرائین و سرقین یاد شده است.
آب و هوای دلپذیر و معتدل اولین جاذبه ای است که قبل و بعد از ورود به شهر و منطقه سرعین، گردشگران از آن بهره مند می شوند و از عمده ترین دلایل روی آوردن گردشگران به این منطقه می باشد. این شهر در زمینه توریسم درمانی رتبه نخست را در کشور دارا بوده و لازم است در نقاط دیگر کشور نیز با الگوبرداری از این شهر توجه ویژه به مناطقی که از لحاظ محیطی دارای چشمه های آب گرم هستند صورت گیرد؛ زیرا گردشگری درمانی، از مواردی است که حتی خانواده هایی با منابع مالی ضعیف تر نیز مایل به انجام آن هستند.